To zmienia wszystko. Kapitalizm kontra klimat
Naomi Klein
Ikona alterglobalizmu, nagradzana dziennikarka, autorka „No logo” i „Doktryny szoku”, Naomi Klein, zaczyna swoją najnowszą książkę od anegdoty:
Z interkomu rozległ się głos: „Pasażerowie lotu numer 3935 z Waszyngtonu do Charlestonu w Karolinie Południowej proszeni są o zabranie bagażu podręcznego i wyjście z samolotu”. Pasażerowie zeszli po schodkach i zebrali się na rozgrzanym pasie startowym. Ich oczom ukazał się niezwykły widok: koła samolotu US Airways ugrzęzły w asfalcie jak w mokrym betonie. Utknęły tak głęboko, że pojazd, który miał odholować samolot, nie mógł go ruszyć z miejsca. Linie lotnicze miały nadzieję, że uwolniony od ciężaru trzydziestu pięciu pasażerów da się pociągnąć. Nic z tego. Ktoś wrzucił do sieci zdjęcie z podpisem: „Dlaczego anulowano mój lot? Ponieważ w Waszyngtonie jest tak cholernie gorąco, że nasz samolot zagłębił się na 10 centymetrów w asfalt”. Sprowadzono w końcu większy, mocniejszy pojazd, żeby odholować samolot. Tym razem się udało. Wystartował z trzygodzinnym opóźnieniem. Rzecznik linii lotniczych tłumaczył to „niezwykłymi temperaturami”.
„To zmienia wszystko. Kapitalizm kontra klimat” podejmuje temat zagrożenia, jakim dla ludzkości jest ocieplenie klimatu. Zdaniem autorki to obecny model gospodarczy odpowiada za zbliżające się, niebezpieczne i nieodwracalne przemiany w życiu na Ziemi. Publiczne dyskusje nad tym, czy ocieplenie klimatu faktycznie ma miejsce, oraz czy wynika z aktywności człowieka, trwają od dziesiątek lat, ale niezależnie od tego, zmiana jest nieunikniona. Aby zapobiec katastrofie klimatycznej, ludzie muszą zmienić podstawowe zasady porządku społecznego i gospodarczego. Jeśli zaś nie podejmą wyzwania, zmiany i tak nadejdą, będą jednak destrukcyjne dla cywilizacji. Zatem, tak czy inaczej, czas się kończy, a my zbliżamy się do punktu bez powrotu, za którym nie będzie już możliwe przeciwdziałanie skutkom globalnego ocieplenia, ani usuwanie jego przyczyn – alarmuje Klein.
Autorka nie zajmuje się omawianiem samego zjawiska efektu cieplarnianego czy zmian klimatu. Książka zawiera bogatą bibliografię, mającą wspierać stawiane przez nią tezy, obejmującą kilkadziesiąt stron, odnoszących czytelnika do różnych raportów i wyników badań. Jednak zagadnienia związane ze zmianami klimatu umieszczone zostają w szerszym kontekście – społecznym, ekonomicznym i politycznym. Dziennikarka poddaje analizie procesy, które doprowadziły do wzrostu emisji gazów cieplarnianych oraz dąży do ustalenia, dlaczego nie udało się zahamować działań szkodliwych dla środowiska, a wręcz zostały one zwiększone.
Klein krytykuje przede wszystkim neoliberalny kapitalizm i nawołuje do jego odrzucenia. Stoi na stanowisku, że konieczny jest rozwój sektora publicznego i państwa opiekuńczego, a także rezygnacja z bogactwa i przywilejów, jakie współcześnie posiada niewielka garść społeczeństwa. Omawia działania wielkich koncernów paliwowych i wydobywczych, ich powiązania z politykami, naukowcami i, co ciekawe – ekologami. Wskazuje dlaczego światowy system handlu emisjami gazów cieplarnianych oraz kompensatami klimatycznymi poniósł porażkę, ale także w jaki sposób organizacje ekologiczne angażują się w wątpliwą działalność, która ma niewiele wspólnego z ochroną środowiska, a znacznie więcej z zarabianiem pieniędzy. Dostaje się też miliarderom-filantropom, takim jak Richard Branson czy Bill Gates, za podejmowane działania, mające oficjalnie służyć ochronie środowiska, a tak naprawdę będące listkiem figowym przykrywającym coraz bardziej szkodliwą dla klimatu aktywność biznesową. Szczególnie krytykowane są projekty geoinżynieryjne, przykładowo dotyczące możliwości chłodzenia planety przez rozpylanie w atmosferze związków siarki czy wychwytywania dwutlenku węgla z atmosfery. Z drugiej jednak strony, brakuje równie skrupulatnej analizy rozwiązań, które autorka popiera, jak możliwości całkowitego przejścia na energię odnawialną na całym świecie w najbliższych latach.
Książka jest bardzo bogata w dane, wielowątkowa, nie brakuje w niej także osobistych historii i emocji. Dziennikarka buduje złożony obraz relacji, które składają się na obecną sytuację klimatyczną. Takie podejście powoduje zarazem, że odpowiedź na pytanie „Co jest przyczyną kryzysu klimatycznego?” rozmywa się. Może zresztą wyjaśnienie przyczyn nie jest aż tak istotne, w obliczu tego, że Klein proponuje wizję rozwiązania opisywanych problemów.
Przede wszystkim wzywa do zerwania z obowiązującym porządkiem – kapitalizmem i konsumpcjonizmem jako modelem życia, który odbiera ludziom wolność. Widzi nadzieję w kształtowaniu się lokalnych i oddolnych inicjatyw, tzw. „Blokadii”, stawiających opór budowie kolejnych rurociągów, kopalni, wytyczaniu tras transportu toksycznych substancji, a także rozwojowi niekonwencjonalnych źródeł pozyskiwania paliwa, takich jak gaz łupkowy czy ropa z piasków bitumicznych. Pokazuje, że walka o klimat może wydawać się abstrakcyjną ideą, ale kiedy zagrożone zostają naturalne zasoby konieczne dla życia i zdrowia konkretnych społeczności, jak czysta woda, ziemia uprawna, ryby czy nawet krajobraz, ludzie są gotowi zjednoczyć się wbrew wzajemnym uprzedzeniom, stanąć do walki przeciwko dużo silniejszym politycznie przeciwnikom i odnieść sukces. Pozostaje jednak pytanie, czy jest możliwe przerodzenie się tych lokalnych inicjatyw w uniwersalny i powszechny ruch, który doprowadzi do systemowej zmiany? Globalna transformacja społeczna i energetyczna w obliczu wyraźnego konfliktu interesów rządów, koncernów i lokalnych społeczności wydaje się mało prawdopodobna, a Klein nie potrafi przekonać, że jest możliwa.
„To zmienia wszystko” jest zatem książką paradoksalną. Z jednej strony stara się rzetelnie argumentować i przedstawiać obiektywne dane, z drugiej jednak prezentuje konkretne stanowisko, które ma uratować świat, ale tak naprawdę wydaje się mieć bardziej utopijny, niż realistyczny charakter. Zarazem pozwala zrozumieć wiele mechanizmów gospodarczych, zbiera w jednym miejscu dane ze źródeł normalnie niedostępnych przeciętnemu czytelnikowi, a także interpretuje je w interesujący sposób, z którym niekoniecznie trzeba się zgadzać, ale warto poznać taki punkt widzenia. Może więc celem najnowszej książki Naomi Klein jest wywołanie dyskusji i refleksji? Tylko, że według autorki nie mamy już na to czasu, bo zmiana dzieje się tu i teraz. Zaś kryzys klimatyczny, wobec którego stoimy, jest doskonałą okazją do budowy zrównoważonego społeczeństwa.
Informacje o książce:
Tytuł: To zmienia wszystko. Kapitalizm kontra klimat
Tytuł oryginału: This changes everything
Autor: Naomi Klein
ISBN: 9788328702820
Wydawca: Muza
Rok: 2016
