Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice
Jerzy Vetulani
Wyobraźmy sobie taką sytuację. Stoimy przy torach, a obok nas znajduje się zwrotnica. Nagle słyszymy jakiś hałas, odwracamy się i widzimy, że po torach pędzi w naszą stronę wózek. Póki co jeszcze daleko od nas, ale zbliża się nieuchronnie z każdą sekundą. Z przerażeniem jednak odkrywamy, że na trasie rozpędzonego blaszaka pojawiło się pięciu ludzi, nieświadomych najwyraźniej zbliżającego się do nich zagrożenia. Ich los jest w naszych rękach, stoimy bowiem tuż przy zwrotnicy. Wystarczy ją tylko przesunąć, żeby ocalić… O mój Boże! Przecież ktoś znajduje się na drugim torze! Zdaje się, że tylko jedna osoba, ale przecież nie zdążę jej ostrzec przed nadciągającym niebezpieczeństwem! Co mam począć?!
Uff, pocieszmy się, że to tylko scenariusz zaadoptowany do badań nad ludzką moralnością. Ile jednak analogicznych – choć może nie aż tak granicznych – sytuacji pojawia się na co dzień w naszym życiu? Jak wówczas postępujemy? Racjonalnie? A może emocjonalnie? Trochę tak, a trochę tak? Jeśli interesuje Was odpowiedź na te pytania, śmiało możecie sięgnąć po książkę profesora Jerzego Vetulaniego. Autor, zasłużony autorytet w Polsce i poza granicami naszego kraju w dziedzinach psychofarmakologii, neurobiologii i biochemii, z wyjątkową lekkością oprowadza czytelnika po meandrach ludzkiego mózgu. To jedna z pierwszych zalet tej pozycji. Znakomity, popularyzatorski język Autora sprawia, że książka wciąga jak dobry, trzymający w napięciu film. Ot, przed chwilą była godzina siedemnasta, a tymczasem pora ścielić łóżko… Tracimy poczucie czasu.
Drugą zaletą okazuje się rozpiętość tematyczna. Profesor Vetulani, z punktu widzenia neurobiologa, mierzy się z zagadnieniami dotychczas uznawanymi za domenę przede wszystkim filozofów, socjologów, teologów czy przedstawicieli psychologii uprawianej w nurtach psychoanalitycznych czy humanistycznych. W związku z tym czytelnik ma okazję posmakować tutaj zagadnień związanych m.in. z pochodzeniem moralności, świadomością, zachowaniami seksualnymi, nałogami, agresją czy funkcjonowaniem pamięci. Tak szeroki dobór tematyczny może grozić zaburzeniem całości kompozycji. Na szczęście nie tutaj i nie tym razem.
Książkę można potraktować także jako deklarację Autora co do sposobu wyjaśniania procesów życiowych. Czy teorie biologii powinno się redukować do praw fizyki i chemii? A może o przejawach życia (a więc i funkcjonowania mózgu) decydować mogą czynniki, których nie można sprowadzić do samych tylko procesów fizyko-chemicznych? Chociaż większość z nas uważa się zwykle za autonomicznych autorów własnych działań i myśli, to badania neurobiologów wskazują, iż w gruncie rzeczy pozostajemy całkowicie nieświadomi tego, co dzieje się za naszymi „plecami” (czytaj: w naszych mózgach). Pozostając świadomymi zmian, których doświadczamy, np. określonego nastroju, nie jesteśmy świadomi zjawisk, które stoją za tymi zmianami i dokonują się w każdej chwili w naszych mózgach. Powstają więc zasadnicze pytania o naturę tego, co określa się często mianem umysłu. W jakim stopniu pozostaje on zależny od narządu fizycznego, jakim jest mózg? A może pytanie jest po prostu źle postawione, zaś pojęcie „umysłu” puste i odłożone powinno zostać do lamusa jako relikt metafizyki przeszłości?
C.S. Snow pisał przed laty w „Dwóch kulturach” o postępującej przepaści, jaka dzieli humanistów i przedstawicieli nauk przyrodniczych. Późniejszy rozwój takich dziedzin wiedzy jak np. bioetyka zdawał się – przynajmniej w pewnych aspektach – te różnice między dwoma obozami niwelować, dzięki czemu obraz dyskutujących przy jednym stole filozofa i biologa nie musiał budzić zdziwienia. Wydawać się może, że obecnie neurobiologa coraz częściej – zwłaszcza za sprawą takich popularyzatorów nauki, jak profesor Vetulani – stanowi pole dla badań o charakterze interdyscyplinarnym, których zasięg poszerza się o domeny do tej pory zarezerwowane dla humanistów. A ci ostatni wcale nie muszą czuć się z tego powodu okradani.
Podtytuł książki zdaje się idealnie komponować z treściami, przedstawianymi przez Autora. Fascynujące, problematyczne, a w wielu miejscach jak do tej pory trudne do rozstrzygnięcia. Dodam jeszcze, iż Autor prowadzi własnego bloga (vetulani.wordpress.com). Warto zerknąć, a nuż coś ciekawego znajdziecie dla siebie.
Informacje o książce:
Tytuł: Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice
Tytuł oryginału: Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice
Autor: Jerzy Vetulani
ISBN: 9788363521080
Wydawca: Homini
Rok: 2012
