Historia Ewolucji
Steve Parker
Co mogła czuć młoda Ziemia, gdy przeszło cztery i pół miliarda lat temu zderzyła się Theą? Czy protoplastą wszelkiego życia na Ziemi są proste izotopy węgla? Dlaczego rośliny i zwierzęta oddały świat ludziom? Czy człowiek pochodzi od małpy? Pytań o genezę istnienia tej chyba nieco już zmęczonej planety i jej mieszkańców można postawić znacznie więcej. Wiele odpowiedzi poznaliśmy na przestrzeni dziejów w wyniku starań naukowców (szczególnie w trzech ostatnich stuleciach). Proces naukowego poznawania wciąż trwa! Oczywiście otwarte pozostaje pytanie „dokąd zmierzamy?”, ale to nie diagnozy, ani tym bardziej przepowiednie są tematem pięknie wydanej książki pt. „Historia Ewolucji”, tylko nauka, a w zasadzie jej rezultaty nad stanem badań na temat ewolucji. Tak oto każda zainteresowana tym zagadnieniem osoba powinna to dzieło potraktować jako biblię o dziejach ewolucji, której rozpoczęcie równa się z początkami wszelkiego istnienia na Ziemi.
Jeśli więc ewolucja jest tematem tej książki to trzeba oddać słowa jednemu z najwybitniejszych uczonych XIX wieku. Otóż angielski biolog, geolog, historyk natury, autor teorii ewolucji Karol Robert Darwin miał kiedyś powiedzieć:
„Mój umysł stał się rodzajem maszyny mielącej fakty i wyrzucającej z siebie prawa natury”.
Te słowa podpalają dziś wyobraźnię na tyle, na ile uczyniło to dzieło życia Darwina pt. „O powstawaniu gatunków” z 1859 roku. W istocie problemy ewolucji, czy też mówiąc inaczej: problemy zmian zachodzących w przestrzeni i przyrodzie, wywołują liczne wątpliwości w dyskursie naukowym. Po dekadach supremacji ewolucjonizm Darwina musi mierzyć się z innymi teoriami (tudzież hipotezami, względnie pseudoteoriami i antyhipotezami) na temat ewolucji, a nawet przeciwko ewolucji, czego w Polsce przykładem są m.in. prace Macieja Giertycha. Książka zatytułowana „Historia Ewolucji” nie staje jednak w sprzeczności z poglądami Darwina, za to opierając się na nich próbuje przedstawić rzeczoną tematykę w sposób niezwykle gruntowny. Ten cel zostaje w pełni zrealizowany.
Tak oto dzieło „O powstawaniu gatunków” stanowi najważniejszy fundament „Historii Ewolucji”, nad którą redakcję naukową objął Steve Parker. To autor i/lub edytor przeszło 350 książek (!) w zakresie historii natury, biologii, technologii, kosmosu i innych nauk, którego doświadczenie i bezstronna narracja gwarantują rzetelność w omówieniu tego, jak się okazuje, trudnego tematu. Sprawną rękę autora daje się odczuć już na pierwszych stronach „Historii Ewolucji”, gdzie we wstępie do problematyki ewolucji, oprócz Darwina, zostają wymienieni Arystoteles, Karol Linneusz, Jean Baptiste de Lamarck, Alfred Russel Wallace, Gregor Johann Mendel, Hugo de Vries, Thomas Hunt Morgan, Barbara McClintock, Rosalind Franklin, Allan Wilson, Vincent Sarich i inni badacze zmian zachodzących w przestrzeni i przyrodzie. Poza tym na kolejnych kartach tego dzieła przywoływane są poglądy innych badaczy, co sprawia, że „Historia Ewolucji” stanowi kompletne, przedstawione z różnych perspektyw i osadzone w argumentach naukowych kompendium na temat ewolucji. Warto równocześnie pamiętać, że przy tworzeniu dzieła oprócz Steve’a Parkera wzięło udział jeszcze dziesięciu innych naukowców w zakresie biologii, zoologii, środowiska, a także specjalistów w zakresie historii dinozaurów, paleontologii oraz twórców popularnonaukowych.
Książka została podzielona na siedem rozdziałów, które w sensie chronologiczno-genetycznym omawiają proces ewolucji obejmujący kolejno: początki życia, rośliny, bezkręgowce, ryby i płazy, gady, ptaki oraz ssaki. Bogato ilustrowana całość (około tysiąca ilustracji!) okazuje się historyczną, przyrodniczą i międzykontynentalną podróżą przez dzieje ewolucji. Na kartach „Historii Ewolucji” znajdziemy się więc w złożach skamieniałości w łupkach Burgess w późnym Kambrze, poznamy znaczenie miłorzębu dwuklapowego i archefruktusów z Kredy, w okolicach późnego Kambru będziemy też zanurzać się, aby odnaleźć anomalocarisa, czy też we wczesnym Dewonie klimatiusa, poznamy również rodzinę dinozaurów i przyczyny ich wymierania, a pomiędzy Plejstocenem i Holocenem przyjrzymy się moa olbrzymiemu. Tym śladowym przykładom bogatego krajobrazu treści zawartych w „Historii Ewolucji” towarzyszą też opisy zjawisk (np. masowe wymieranie), które zmieniały kształt i zasoby Ziemi na przestrzeni dziejów. To ewolucja, w wyniku której wiele roślin i zwierząt bezpowrotnie wyginęło, ale dzieło pod redakcją Steve’a Parkera umożliwia poznanie ich roli i funkcji pełnionych w ekosystemach tej planety.
Jednak najpoważniejszym atutem „Historii Ewolucji” nie jest wbrew pozorom bogactwo przedstawionych omówień (…choć to też atut poważny), ale fantastyczny sposób ich dokonania. Steve Parker wykazał się bowiem umiejętnością mutacji przyrodniczego języka naukowego w przystępną formę. „Historia Ewolucji” nie jest więc popularnonaukowym zbiorem uogólnień w stylu – przy całym szacunku – „National Geographic”, ale kompleksową, opartą na dowodach i aktualnych opracowaniach naukowych analizą problemu dziejów ewolucji, która to [analiza] opiera się na metodycznej, profesjonalnej i zrozumiałej narracji zastosowanej wobec czytelnika. Siłę tego przekazu wzmacniają liczne diagramy, tabele, tablice, osie czasu, a także rzeczowe opisy ilustracji, które łamią konwencję książek o problematyce ewolucji – albo przeładowanych treścią niepodpartą ilustracjami, albo zawierających mało treści przy dużej liczbie zdjęć. Książka wydaje się kapitalnie godzić te proporcje, co sprawia, że powinno być jedną z najważniejszych pozycji książkowych w zakresie ewolucji. Z pewnością jest to wydawnictwo kompletne, przejrzyste i wnikliwe, które żadnego problemu ewolucji – jej przebiegu, charakterystyce gatunków wymarłych, dokładnym wyodrębnieniu głównych grup organizmów, związkach pomiędzy przeszłością a teraźniejszością, a nawet sylwetkach badaczy – nie pomija.
Warto dodać, że to liczące prawie sześćset stron opasłe dzieło w Polsce ukazało się nakładem wydawnictwa Arkady, będącego już niejako gwarancją pięknego wydania. W istocie dotyczy to również „Historii Ewolucji”, która zmieszczona w solidnej twardej oprawie i wydrukowana na wysokiej jakości papierze ułatwi czytelnikom odkrywanie często niełatwych meandrów problematyki ewolucji. Przypadkowe nie są tu nawet kolory poszczególnych stron (odpowiadające konkretnym rozdziałom), a wysoka jakość zdjęć osadza to dzieło wśród pereł dostępnych w katalogu wydawnictwa Arkady. Trudno w tym miejscu pominąć wkład czterech tłumaczy książki (Łucji Fostowicz-Frelik, Henryka Grabarczyka, Pawła Kozłowskiego i Ewy Romkowskiej), którzy wykazali się nie tylko wspaniałą znajomością języka angielskiego, ale też bezcenną umiejętnością zachowywania sensu przyrodniczej terminologii w przełożeniu na język polski. Całość więc wprowadza czytelnika w stan jakby był uczestnikiem wielkiego literackiego przedsięwzięcia. Polska doczekała się wszak kanonicznej pozycji na temat historii ewolucji.
Zatem do jakich wniosków mogą doprowadzić omówienia zawarte w „Historii Ewolucji”? Przede wszystkim potwierdzają stan współczesnej wiedzy na temat ewolucjonizmu rozumianego według poglądów Darwina, choć nieco modyfikowanego przez współczesnych naukowców. Ewolucja stoi tu na solidnych fundamentach, wytaczając potężne (naukowe) argumenty wobec jej przeciwników. Dzieło z pewnością zostałoby wpisane na Indeks Ksiąg Zakazanych, gdyby ten jeszcze obowiązywał, ponieważ kwestionuje również wierzenia na temat pochodzenia człowieka. Same podrozdziały książki poświęcone bezpośrednio człowiekowi, czyli „Ku Człowiekowi” i „Nowocześni Ludzie”, stanowią niedużą część omówień Steve’a Parkera, ale związek pomiędzy człowiekiem a dwoma prostymi izotopami węgla zostaje w tej książce wyraźnie i doniośle wykazany. Tak oto w różnorodności gatunków, w skomplikowanym procesie zmian zachodzących w przestrzeni i przyrodzie, finałowym ogniwem w procesie ewolucji staje się człowiek. Ten sam, który dziś nie pamięta skąd się wzięło życie, ani jakie piękne rośliny i zwierzęta zasiedlały planetę. Człowiek, który często sam zaprzecza ewolucji poprzez fantazjowanie, negowanie jej zdobyczy, względnie nieświadomość na jej temat. Dzieło „Historia Ewolucji” daje więc człowiekowi rozpaloną pochodnię, aby mógł przejść przez mroki miliardów lat istnienia form nieskazitelnych. Aby mógł je podziwiać.
Informacje o książce:
Tytuł: Historia Ewolucji
Tytuł oryginału: Evolution. The Whole Story
Autor: Steve Parker
ISBN: 9788321349893
Wydawca: Arkady
Rok: 2017
Kontakt z recenzentem: konrad.morawski@wp.pl
