Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963
Marta Markowska
Coraz więcej w mediach i środkach masowego przekazu mówi się o żołnierzach wyklętych, o ich historii i pobudkach działania. Wydobywa się ich z mroków zapomnienia zasnutych przez komunistyczne władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Książka Małgorzaty Szejnert „Wśród żywych trupów” była jedną z pierwszych, która poruszała historię ludzi powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego oraz ich rodzin. Od tej pory powstaje coraz więcej opracowań zajmujących się ta tematyką oraz kontrowersjami wokół niej. Jednym z nich jest książka „Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963” w opracowaniu Marty Markowskiej.
Pozycja ta jest przede wszystkim zbiorem fragmentów różnego rodzaju dokumentu archiwalnych dokonanym na podstawie kwerend Instytutu pamięci Narodowej. Na tej opoce stworzono chronologiczny i w miarę pełny obraz walk żołnierzy wyklętych w okresie od 1944 do 1963 roku.
„Kiedy Polskę zalała bezkresna, wzbierająca fala sowietyzmu, zaprawionego zaraźliwym powojennym konformizmem, stali się siłami zbrojnymi bez państwa i bez szansy na zewnętrzną pomoc.”
Na całość składają się między innymi fragmenty dzienników i wspomnień dowódców powstańczych, meldunków Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa, artykułów prasowe z okresu oraz innych dokumentów. Pomimo tego, iż w pobieżnym oglądzie można zarzucać ze względu na formę książki pewną wycinkowość, jednakże wszystkie jej kawałki łączą się w spójną i przemyślaną całość. Daje ona czytelnikowi ogólny obraz sytuacji, jaka panowała w okresie od akcji „Burza” do śmierci ostatniego partyzanta „Lalka” na jesieni 1963 roku.
Ponadto książka „Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963” podzielona jest na jedenaście części obejmujące z jednej strony najważniejsze momenty działalności powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego z drugiej zaś ukazujące przemiany, jakie następowały w Polsce po wkroczeniu armii sowieckiej i pod wpływem działań komunistów. Ujęte są w nich przede wszystkim wydarzenia pod koniec II Wojny Światowej, powstawanie organizacji i grup o charakterze partyzanckim na wschodnich terenach Polski, okres abolicji oraz toczonych walk. W dalszej kolejności przedstawione są wypadki związane z okresem referendum oraz amnestii dla osób walczących z komunistami. Natomiast pod koniec książki przedstawiono ostatnie partyzanckie reduty oraz okoliczności śmierci „Lalka” ostatniego z żołnierza wyklętego.
Pomimo tego, iż książka składa się z fragmentów wielu dokumentów odbiór książki nie przysparza problemu czytelnikowi. Każda kolejna strona jeszcze bardziej wciąga niż poprzednia. Język jest prosty, przejrzysty i dostosowany do percepcji każdego odbiorcy włącznie z osobami, które nie są obeznane z tym okresem w dziejach Polski. Ponadto przejrzyście nakreślone tło wydarzeń z jednej strony ułatwia czytelnikowi odnalezienie się w realiach tamtego czasu z drugiej zaś sprawia, iż postacie żołnierzy wyklętych stają się czytelnikowi bliższe. Oprócz tego każdy czytelnik na podstawie materiału dokumentacyjnego ma możliwość wysnucia własnych wniosków i przemyśleń na temat działań ludzi powojennego podziemia niepodległościowe i antykomunistyczne. Taka możliwość stanowi jeden z atutów tej pozycji.
Tym, co najbardziej w tej książce może przemawiać do czytelnika są fragmenty dzienników żołnierzy wyklętych, z których przebija z jednej strony miłość do Ojczyzny i chęć walki o jej pełną wolność z drugiej zaś dylematy związane z prowadzeniem walk partyzanckich. Dzięki temu dostrzegamy nie mitycznego bohatera, czy „reakcyjnego bandytę”, ale zwykłego człowieka, takiego jak każdy z nas, który wybrał drogę życia taką, jaką podpowiadało mu sumienie i rozum. Jednakże niekiedy mimo „wyjścia z lasu” na mocy abolicji, czy amnestii wybór był dokonywany za nich:
„Nie wiedziałem, co dalej robić. Zgłoszę się na milicję, to znów będą okładać mnie kijami. Zostać w lesie również mi się nie uśmiechało. Ale innego wyjścia nie miałem.”
Podsumowując, książka „Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963” w opracowaniu Marty Markowskiej jest interesującą i wartościową pozycją poruszającą problematykę walki żołnierzy wyklętych oraz ich sytuacji w powojennej, komunistycznej Polsce. Stara się ona, na podstawie źródeł historycznych, odkopać pogrzebaną przez władze komunistyczne prawdę o nich i ich działalności. Dzięki zestawieniu materiału archiwalnemu każdy czytelnik może dokonać własnej refleksji nad postaciami żołnierzy drugiej konspiracji oraz wydarzeniami, które miały miejsce na terenie Polski po II Wojnie Światowej.
Informacje o książce:
Tytuł: Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963
Tytuł oryginału: Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963
Autor: Marta Markowska
ISBN: 9788361283799
Wydawca: Fundacja Ośrodek Karta
Rok: 2013
