Lapidarium christianum. Symbolika drogich kamieni. Wczesne chrześcijaństwo i średniowiecze.
Stanisław Kobielus
Człowiek zawsze był blisko związany z kamieniem. Szlachetny, czy półszlachetny, często drogi i trudny do zdobycia, wzbogacający biżuterię mógł on podkreślać pozycję społeczną jej właściciela, dostojników państwowych jak i religijnych, ale także ludzi na każdym szczeblu drabiny społecznej. Jako dekoracja różnych obiektów podkreślał ich ważność, a też wzbogacał walory estetyczne. Kamień to również trwały materiał budowlany, przez wieki służył do budowy zarówno domów mieszkalnych, budynków użyteczności publicznej, jak i pałaców, kościołów czy grobowców. Dziś trudno wyobrazić sobie sztukę bez wykorzystania tego materiału, którego użyteczność daleko i poza nią wykracza. Szerokie spektrum możliwości jego zastosowania, często uroda oraz szczególne właściwości pozwalały wiązać rodzaje kamienia, zwłaszcza szlachetnego z pewnymi symbolicznymi treściami.
„Lapidarium christianum, symbolika drogich kamieni. Wczesne chrześcijaństwo i średniowiecze” to swoiste kompendium wiedzy o symbolice kamieni. Nie tylko z punktu widzenia religii chrześcijańskiej. Tak jak moglibyśmy się spodziewać, akcent faktycznie położony jest na znaczenie kamieni w świetle Pisma Świętego, Apokryfów, pism Ojców Kościoła, czy tradycji chrześcijańskiej. Jednakże w pozycji tej nie brakuje nawiązań do źródeł przywołujących symboliczne postrzeganie drogich kruszców w starożytności. Przedstawienie tematu skoncentrowanego na źródłach średniowiecznych w niniejszej książce wzbogacone jest o wizję kamieni w świetle starożytności, co często pomaga czytelnikowi szerzej spojrzeć na problematykę, jaką proponuje książka napisana przez prof. Stanisława Kobielusa.
Chwali się również strukturę pracy. Nie jest to bowiem zwykły słownik. Całość podzielona jest na cztery części. Pierwsza poświęcona jest funkcjom zarówno drogich jak i zwykłych kamieni, które można im przypisać na podstawie Biblii. Okazuje się, że w metaforyczny język Świętej Księgi wplecione są różnorodne drogocenne kamienie, innym razem jest to materiał budowlany, ale także środek w scenie kamienowania. Podrozdziały w tej części odpowiadają często konkretnym fragmentom Pisma Świętego, w których kontekście jest wyjaśniane ich symboliczne znaczenie.
Druga część ma już formę słownikową. Wyszczególniono w niej 32 kamienie, występujące w Starym Testamencie i Apokalipsie św. Jana. Są one dość obszernie opracowane. Nazwa każdego z nich przytoczona jest w języku polskim, łacińskim, angielskim, francuskim, oraz niemieckim. Często przywoływane są ilustracje umieszczone na końcu książki. Znajdują się tu opisy kamieni z tak długą i interesującą historią jak np. Lapis lazuli. Kamień ten zwykle jest kojarzony ze sztuką Mezopotamii czy Egiptu, co również jest zarysowane w książce Stanisława Kobielusa. Tutaj treść poświęcona temu jednemu z najbardziej interesujących kamieni starożytności jest rozszerzona o informacje z „Księgi kamieni” Pseudoarystotelesa, opisów Marco Polo, ormiańskiego mnicha – Arkela z Tebrytu czy Konrada z Magdeburga. Podobnie przedstawione są i inne przykłady, dla każdego osobno dobrane są odpowiednie źródła.
Analogiczną formę autor nadał trzeciej części, której treść stanowią kamienie, których materia de facto kamieniem nie jest – są to m.in. znane każdemu początkującemu pasjonacie drogich materiałów: perła, koral czy bursztyn, ale i inne jak gagat, czy tajemniczy bezoar – średniowieczny talizman zwany kamieniem jelitowym. Tak więc czytelnicy tej książki mogą spodziewać się zaskakujących ciekawostek. Przedstawiono tu 10 różnych, dokładniej opracowanych kamieni, na końcu wymienione są również ujęte w kategorię „inne”, które intrygują już samą nazwą – można przeczytać tu o kamieniu wilczym, smoczym, a nawet wężowym.
Czwarta część z pewnością będzie pierwszą dla miłośników rzemiosła artystycznego. Przez szczególne poświęcenie uwagi wyszczególniono m.in. ornamenta ecclesiae, tak więc przedstawiono tutaj kamienie w funkcji dekoracyjnej kielichów, puszek, monstrancji, pontyfikaliów, ale również zaakcentowano drogocenną, kamienną dekorację insygniów monarszych, szat i ksiąg. Do tego rozdziału powinien zajrzeć każdy początkujący historyk sztuki zainteresowany zwłaszcza średniowiecznym wyposażeniem kościoła. Nie tylko przez wzgląd na interesującą treść, ale również proponowany materiał ikonograficzny, załączony na końcu książki, prezentujący różnorakie formy dekoracji z użyciem kamienia. Fotografie drogich kamieni oraz obiektów artystycznych wyszczególniające często detale zajmują bez mała połowę książki (ponad 300 kolorowych, w większości bardzo dobrej jakości fotografii).
Słowem pozycja ta – dla lubujących się w biżuterii z drogimi kamieniami, chętnych do zgłębiania wiedzy na temat znaczeń im nadawanych na przełomie wieków, to rzetelne źródło wiedzy oparte na długiej liście bibliografii i netografii, z kolei dla badaczy symboliki kamieni w sztuce od później starożytności po czasy nowożytne oraz dla pasjonatów sztuki sakralnej, a zwłaszcza mediewistów – pozycja niemal obowiązkowa. Osoby interesujące się symboliką przedmiotów ucieszy informacja, że dostępe są inne książki Stanisława Kobielusa, analogiczne do właśnie zrecenzowanej pozycji – „Florarium christianum„, traktującą na temat roślin w chrześcijaństwie starożytnym i średniowiecznym oraz „Fizjologi i Aviarium” dotycząca zwierząt.
Informacje o książce:
Tytuł: Lapidarium christianum
Tytuł oryginału: Lapidarium christianum
Autor: Stanisław Kobielus SAC
ISBN: 9788373543898
Wydawca: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów
Rok: 2012
