Istota rzeczy
Iris Hanika
Hitler, Holocaust, Auschwitz, Birkenau czyli najbardziej znana historia Niemiec na świecie. Jednakże, czym ona jest dla narodu, który był kiedyś agresorem, a dzisiaj po ponad 80 latach jest trzonem i opoką demokratycznej Unii Europejskiej? Iris Hanika w swojej nowej książce „Istota rzeczy” skupia się nad problemem z jednej strony niemieckiej odpowiedzialności za ludobójstwa podczas II wojny światowej, z drugiej zaś nad życiem przeciętnych Niemców, którzy „dźwigają na barkach” upiora swych własnych dziejów.
Na łamach, tego krótkiego dramatu śledzimy fragment losów Hansa Frambacha pedantycznego i neurotycznego urzędnika, który pracuje w Instytucie Zarządzania Przeszłością. Nieszczęśnika, dla którego prawdziwe szczęście jest czymś nieosiągalnym. Pozostaje on w swoich schematach i zrutynizowanej pracy podporządkowując wszystko poczuciu winy z powodu Holocaustu. Widzi on w każdym elemencie swojego życia Auschwitz. Nawet przejazd metrem jest dla niego powodem rozmyślań o obozowych pryczach. Z kolei widok brzozy przypomina o drodze między rampą a komorami gazowymi w Birkenau, a przejście między płytami chodnikowymi z imionami ofiar stanowi katorżniczą ścieżkę przez pole minowe. Hans tkwi całym sobą w Holokauście, całe jego życie jest mu podporządkowane, każdy dokument o tej zbrodni, który wprowadza do komputera stanowi kolejną cegiełkę budującą jego własne piekło.
Jednakże Hans-samotnik ma przyjaciółkę Grazielę Schönbluhm, która podobnie jak on przeżywa wstyd z powodu przeszłości Niemiec. Jednakże jej sposób radzenia sobie z nim jest odmienny. Poszukuje ona spełnienia i szczęścia w życiu seksualnym, będąc kochanką żonatego mężczyzny – Joachima, który poprzez swoje pożądanie czyni ją ważną dla samej siebie. Jednakże dzieje się to tu i teraz, natomiast Hans nie może oderwać się od przeszłości, aby zobaczyć obecne, teraźniejsze Niemcy. Dla niego nie ma życia poza Auschwitz. Mimo, iż jest wolny i może wyjść z Birkenau, pozostaje więźniem samego siebie – w swym własnym wewnętrznym obozie zagłady. Nawet, kiedy dochodzi do wniosku, iż nie chce już pracować w Instytucie Zarządzania Przeszłością nie ma na tyle wewnętrznej siły, aby odejść i porzucić stosy dokumentów, które przypominają mu ciągle o niemieckich ludobójstwach.
To, czym autorka zaskakuje w swej kameralnej powieści to nieład i bałagan nie w sposobie pisania, ale w formie przekazu. Stanowi ona niejako obraz wewnętrznego stanu Hansa – nieuporządkowanego, pełnego wątków i pustych plam. Zmusza czytelnika do wejścia głębiej w celu odkrycia nie tylko obrazu bohatera, ale ukrytych za nim pytań o współczesne Niemcy i o miejsce w nich strasznej, krwawej i zarazem tragicznej przeszłości. Porusza kwestię, które pomimo upływu lat pozostają dalej żywe nie tylko w narodzie niemieckim, ale na całym świecie, w szczególności Europie. Stawia pytania o odpowiedzialność współczesnych Niemców za zbrodnie nazizmu oraz o to czy Niemcy muszą ciągle pokazywać, iż chcą zadośćuczynić wydarzeniom, które naznaczyły XX wiek widmem cierpienia i śmierci.
Książkę Iris Haniki można również rozpatrywać, jako pewnego rodzaju głos w szerszej dyskusji, która trwa już od wielu lat o długofalowej roli Niemiec w nowo kształtującej się Europie. Rozdarciu między próbą utrzymywania na siłę „pokory” a koniecznością przywództwa na Starym Kontynencie. Jak pisał znany historyk Tony Judt „Niemcy mimo swych najlepszych intencji nie mogą nie zdestabilizować Europy” i przejąć roli lidera. W tym kontekście Hans i Graziela stanowią owoce tych ambiwalentnych prądów, które muszą odnaleźć się na rozdrożu historii pomiędzy groźnym cieniem Hitlera, a odbudową nowych, silnych gospodarczo i wpływowych Niemiec.
„Istota rzeczy” jest książką, która bez pardonu konfrontuje, wzbudza emocje i porusza najintymniejsze kwestię dla narodu Niemieckiego. Autorka pokazuje, iż widmo Holocaustu krąży niczym sęp, aby pożreć swoje nowe ofiary. Jednakże nie pozwala zapomnieć o tym, co wydarzyło się w Auschwitz i Birkenau. Pozostawia czytelnika z pytaniem o to, co stanowi złoty środek pomiędzy przeszłością i teraźniejszością oraz z pytaniem o prawo do szczęścia każdego człowieka. Ponadto każdy odbiorca odnajdzie w niej wiele ukrytych znaczeń oraz może rozumieć ją na różne sposoby. Jednakże nie można przejść obok niej obojętnie.
Informacje o książce:
Tytuł: Istota rzeczy
Tytuł oryginału: Das Eigentliche
Autor: Iris Hanika
ISBN: 9788323337065
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Rok: 2014
