Arcydzieła malarstwa rosyjskiego
Piotr P. Gniedycz
Myśląc o malarstwie rosyjskim najczęściej przychodzą nam na myśl mistrzowie malarstwa ikonowego jak Andriej Rublow, Simon Uszakow, czy wyjątkowi pejzażyści jak Iwan Szyszkin, czy oryginalny, nostalgiczny Iwan Ajwazowski. Wydawnictwo Arkady postanowiło pogłębić wiedzę czytelników wydając wspaniały album „Arcydzieła malarstwa rosyjskiego”.
Poprzez ponad 500 barwnych reprodukcji ukazuje się naszym oczom przegląd wartościowych dzieł malarskich – od pierwszych rosyjskich ikon z XII wieku (a więc jeszcze z czasów starej Rusi), do XIX-wiecznego rozkwitu sztuki rosyjskiego imperium. Myślę, że celowo do tych właśnie czasów, zatrzymując się przed okresem awangardy, po to, aby zestawić rozwój malarstwa rosyjskiego z ówczesnymi nurtami w Europie Zachodniej. A jak się okazuje Rosja wydała wspaniałych malarzy rodzajowych, historycznych, batalistycznych, religijnych i oczywiście absolutnie wyjątkowych pejzażystów.
Zagłębiając się w opowieść o rosyjskich malarzach odkrywamy barwne życiorysy najważniejszych z nich lub chociaż wzmianki biograficzne tych mniej znanych. W niewielkiej warstwie tekstowej autor powadzi nas jakby subiektywną opowieścią nie tylko o poszczególnych artystach, ale także o szkołach malarskich, przełomach w sztuce rosyjskiej i jej rozwoju na tle sztuki europejskiej. Wartością w tej opowieści są nawiązania do najważniejszych soborów – cerkwi rosyjskich i ich wystroju. Na dekoracje tychże pracowali właśnie wybitni rosyjscy malarze, a świątynie są także doskonałymi ilustracjami ewolucji stylu sztuki rosyjskiej. Styl ten bowiem często zbyt mocno skłaniał się ku sztuce zachodu, by zostać przełamany realizmem, a w końcu sięgnąć do tradycji ikony. Malarstwo rosyjskie odzwierciedla historię i wpływy jakie wywarła Europa Zachodnia na Rosję i jej myśl filozoficzną. Malarskie wzorce zachodnie częstokroć bywały jednak „przefiltrowane” przez wschodnią wrażliwość i słowiańskiego ducha, co dało oryginalne efekty. Zaprezentowane sylwetki ponad 140 malarzy są tego potwierdzeniem. Od mistrzów ikony do mistrzów rosyjskiego krajobrazu. Możemy podziwiać wyżyny malarstwa akademickiego np. Basin, Briułłow (i innych wychowanków Akademii w Petersburgu) oraz tych którzy zwrócili się ku realistycznym scenom ukazujących życie w Rosji (np. Fiedotow, Pierow, Miasojedew), czy ilustracjom popularnych rosyjskich baśni (np. Wasniecow). Obserwujemy zafascynowanie antykiem i tu m.in. pojawiają się wybitne dzieła Siemiradzkiego – Polaka, zaliczonego do malarzy rosyjskich z racji studiów w akademii petersburskiej. Swoje miejsce w albumie mają twórcy scen religijnych, zarówno tych zwróconych w stronę sztuki zachodu (np. Jegorow, Iwanow), jak i tworzących nową szkołę malarstwa religijnego nawiązującego do ikon (np. Niestierow). Ważną częścią są sceny z historii Rosji (np. Litowczenko, Lebiediew) oraz wspaniałe, uduchowione wręcz pejzaże (np. Sudkowski, Mieszczerski, Szyszkin, Ajwazowski). Album prezentuje zatem obfitość i różnorodność malarstwa rosyjskiego, poszukiwania własnego wyrazu i przy tym niezwykłą siłę ducha malarzy.
Niestety nie obyło się bez pewnych mankamentów. Narracja w kilku miejscach prowadzona jest dość chaotycznie. Oczywiście zachowana jest historyczna kolejność. Jednak tekst jest jedną wielką opowieścią i mimo, że dość ciekawą, to aż się prosi o większą systematykę, podziały na poszczególne epoki, szkoły, nowe style. Na obronę dodam, że pewne rzeczy jednak da się wywnioskować z tekstu, ale gdy ów tekst przerywany jest kilkunastoma czasem stronami z reprodukcjami dzieł różnych malarzy – niestety łatwo się pogubić. Trochę zastanawia, dlaczego niektórym twórcom autor poświęcił więcej miejsca, co nie wynika z ich „wybitności”, ale jakby tylko z sympatii autora (a może chodzi o ciekawą biografię?). Poważnym zaniechaniem jest brak jakiejkolwiek wzmianki biograficznej Michaiła Wrubla, a przecież jego obrazy są tak charakterystyczne i wyróżniają się swoim mozaikowym charakterem na tle wszystkich prezentowanych w książce reprodukcji. Być może jest to przeoczenie, ale przy wypisywaniu tegoż wśród najważniejszych malarzy już na okładce i przy kilku wspaniałych reprodukcjach w książce – naturalną rzeczą jest poszukiwanie o nim informacji.
Pomimo powyższych uwag publikacja jest warta polecenia. Autor w jednym miejscu zbiera najważniejszych twórców malarstwa rosyjskiego, dokonuje ich wartościowego przeglądu, umiejscawiając w odpowiedniej epoce i myśli artystycznej. Prowokuje do dalszego zgłębiania losów i twórczości poszczególnych artystów. Warto dodać, że dzieła są dobrze skatalogowane, oprócz autora, tytułu i daty, podano technikę i wymiary (co daje prawidłowe wyobrażenie o obrazie) oraz gdzie ten obraz możemy oglądać. Ponadto album jest pięknie wydany – to prawdziwa uczta estetyczna i duchowa dla miłośników dobrego malarstwa. I może mniej znanego i jakby mniej dostępnego, tym bardziej czyni go rarytasem dla koneserów sztuki. Mamy bowiem możliwość delektowania się dziełami nie tylko z Galerii Tretiakowskiej w Moskwie, czy Muzeum Rosyjskiego w Petersburgu, ale także z muzeów np. w Saratowie, Irkucku, Archangielsku, Teodozji, Uljanowsku i wielu innych.
Informacje o książce:
Tytuł: Arcydzieła malarstwa rosyjskiego
Tytuł oryginału: Szedewry russkoj żywopisi. Istorija iskusstw
Autor: Piotr P. Gniedycz
ISBN: 9788321344898
Wydawca: Arkady
Rok: 2008
