Potęga irracjonalności
Dan Ariely
Każdemu z nas zdarzyło się kiedyś wrócić do domu z zakupów, z torbą pełną rzeczy, których w ogóle nie potrzebujemy. Zastanawialiśmy co nam strzeliło do głowy, aby kupić stos tych kompletnie niepraktycznych ciuchów czy zbędnych gadżetów kuchennych, których nawet nie mamy gdzie składować, bo z szafek wysypują się inne malaksery, blendery czy siekacze do warzyw. Człowiek zakłada, że jego analityczny umysł, pozwalający mu odnosić sukcesy na giełdzie, jest wystarczającą obroną przed popełnieniem złych decyzji pod wpływem chwili. Oglądając bzdurne reklamy myślimy sobie przecież „jak takie głupoty mają mnie zachęcić do kupna produktu? Kolejna reklama z Chajzerem piorącym skarpetki to jakaś parodia„. Mimo to nasz umysł chłonie docierające do niego treści i nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak te wszystkie informacje mają wpływ na podejmowane przez nas decyzje.
Autor „Potęgi irracjonalności” Dan Ariely jest profesorem psychologii i ekonomii behawioralnej. Wykłada na Uniwersytecie w Duke, ale również prowadzi działalność badawczą w Center for Advanced Hindsight (Centrum Zaawansowanej wiedzy po Fakcie), którego jest założycielem i dyrektorem. Oprócz tego pisze liczne publikacje naukowe i prasowe. Jak wspomina Ariely, na jego zainteresowanie tematem irracjonalności człowieka, miały wpływ doświadczenia ze szpitala, gdzie przebywał po wypadku, którego skutkiem było ciężkie poparzenie ciała. Ariely leżąc bardzo długo w szpitalu i znosząc ból zmiany bandaży, kompletował obserwacje o powtarzających się i przewidywalnych złych decyzjach. Przedmiotem jego obserwacji były pielęgniarki i ich zachowanie przy zdejmowaniu bandaży – mimo że szybkie zerwanie bandaża jest bardziej bolesne dla pacjenta niż jego powolne ściąganie, to pielęgniarki wolą zadać krótkotrwały ból o wyższym nasileniu. Ariely dzielił się z personelem swoimi obserwacjami, mimo to pielęgniarki nie zmieniły swojego zachowania i dalej pracowały według swoich przekonań.
Jak udowadnia Ariely, czasami po prostu „nie wiemy czego chcemy, dopóki nie zobaczymy tego w określonym kontekście„. Patrząc na menu w restauracji, wybieramy dania w średniej cenie – nie najtańsze i nie najdroższe – chyba, że akurat chcemy lekko zaszaleć. Restauratorzy doskonale wiedzą, że klienci tak robią, dlatego środku w menu dają nam to, co najbardziej chcą sprzedać. Zestawienie i porównywanie pozwala nam łatwiej podjąć decyzje. Ale nie unikniemy tego, że czasem te decyzje są kompletnie irracjonalne. Ariely opisał wiele eksperymentów, w których badano przeróżne siły wpływające na zachowanie człowieka. Do tych sił zaliczył cechy charakteru, względność, normy społeczne, emocje, podniecenie seksualne itp.
„Potęga irracjonalności” jest napisana w bardzo przystępny sposób. Książka jest podzielona na rozdziały, w których opisane są siły wpływające na irracjonalność naszego zachowania. Nie znajdziemy tutaj „naukowego bełkotu”, a wszelkie eksperymenty i badania są przedstawione w formie lekkiej anegdoty. Publikacja jest wzbogacona licznymi statystykami i danymi liczbowymi, które doskonale obrazują wyniki badań. Pod koniec książki, autor pokusił się też o opisanie wniosków własnych i refleksji, a dzięki jego obszernej wiedzy, „Potęga irracjonalności” jest nie tylko lekką lekturą do poczytania na plaży, ale też bardzo pouczającą analizą ludzkiej natury.
Chcemy wierzyć, że to my stoimy za sterami naszego działania i sprawujemy nad nim pełną kontrolę. Prawda jest jednak taka – mimo, że mamy tak zwany „zdrowy rozsądek” i „twardo stąpamy po ziemi”, to jesteśmy do bólu systematycznie i przewidywalnie irracjonalni. Nasze działania często przeczą logice, ale to właśnie stanowi naszą charakterystykę i chyba czyni nasze życie mniej monotonnym. Żyjemy w społeczeństwie, w którym ramy naszego postępowania wyznaczają nam dokładnie sprecyzowane normy i zasady. Dobrze jednak wiemy o tym, jak różne sytuacje, czy odczuwane emocje popychają nas do łamania tych norm, nawet do zachowania wbrew temu czego inni by się od nas spodziewali. Psycholog powie nam o Ego i Id, a miłośnik literatury o doktorze Jekyllu i panu Hyde.
„Możemy być zlepkiem kilku Ja. Chociaż niewiele możemy zrobić, żeby nasz doktor Jekyll w pełni docenił siłę naszego pana Hyde’a, a być może już sama świadomość tego, że jesteśmy skłonni do podejmowania złych decyzji, kiedy znajdziemy się w szponach silnych emocji, pomoże nam zastosować wiedzę o naszym hyde’owskim Ja w codziennym życiu.”
Często powtarzamy sobie, że w życiu nie ma nic za darmo. Doskonale wiemy, że biznesem rządzi pieniądz. Mimo to, cieszymy się jak dzieci, na widok słowa „gratis” i dajemy się nabrać po raz kolejny. Tacy już jesteśmy w swojej naturze, irracjonalni i naiwni. Trzeba przyznać, że Ariely wybrał niesamowicie ciekawą działkę psychologii człowieka do swoich badań, a ich rezultaty, w postaci publikacji „Potęga irracjonalności” są genialne. Książkę pochłaniamy jednym tchem, i na każdej stronie znajdujemy kawałek prawdy o sobie samym.
Informacje o książce:
Tytuł: Potęga irracjonalności
Tytuł oryginału: Predictably irrational
Autor: Dan Ariely
ISBN: 9788365731470
Wydawca: Smak Słowa
Rok: 2018
