El Greco
Díaz María Jesús, Raquel Medina de Vargas, Elisa Arnau Gubern
Tak wyjątkowego stylu nie da się nie zauważyć i pomylić z żadnym innym. Styl ten bowiem wyprzedził swoją epokę, ale nie zyskał kontynuatorów. A stworzył go jeden człowiek – znany jako El Greco. Jego twórczość, choć tak czasowo odległa, wciąż fascynuje i stanowi pewną zagadkę. Uważany za manierystę, zmodyfikował jednak ten styl torując drogę do ekspresyjnego baroku. I właściwie trudno mu nadać odpowiednią „etykietę” epoki, w której tworzył, bo jego twórczość pozostała nieoczywista.
Naprawdę nazywał się Dominikos Theotokopulos, urodził się w 1541 roku na Krecie, która wówczas należała do Republiki Weneckiej. Już tutaj, poprzez zetknięcie się ze sztuką bizantyjską, zaczął się kształtować niezwykły charakter twórczości przyszłego artysty. W Wenecji wpłynęło na niego malarstwo Tycjana i Tintoretta, zaś w Rzymie zetknął się z twórczością Michała Anioła i Rafaela. Z takim bagażem doświadczeń i zdobytej wiedzy udał się do Hiszpanii i osiadł w Toledo. Pseudonim Il Greco nadano mu jeszcze w Rzymie (jako cudzoziemcowi o greckich korzeniach), w Hiszpanii zmienił tylko rodzajnik na El. Mimo to, zawsze podpisywał obrazy swoim prawdziwym imieniem i nazwiskiem.
Dzieła Theotokopulosa, głównie religijne, idealnie wpisywały się w ideę i czas kontrreformacji. Znane są przedstawienia świętych (np. wiele przedstawień stygmatyzacji czy modlitwy św. Franciszka), Chrystusa (artysta zawsze malował Go w romboidalnej aureoli) i wiele innych ikonograficznych tematów (choćby całe nastawy ołtarzowe, czy słynny „Pogrzeb hrabiego Orgaza”). Jednak nie były to typowe obrazy dla epoki. El Greco stworzył bowiem unikalny styl rzeczywistości nadprzyrodzonej. Połączenie świata bizantyjskich ikon, weneckiego koloryzmu oraz rodzącego się manieryzmu, a także pogłębionych studiów artysty – wydały dzieła niepowtarzalne. Nienaturalnie wydłużone, czasami zniekształcone postacie, nieziemska, nierzeczywista gra świateł, nietypowe dobory kolorystyczne oraz wysublimowana ekspresja, to główne cechy malarstwa Theotokopulosa.
Wydany przez wydawnictwo Arkady (w serii „Encyklopedia sztuki”) niewielki, ale niezwykle bogato ilustrowany album zbiera większość najbardziej znanych, ale i rzadko reprodukowane dzieła tego artysty, zarówno z muzeów, kościołów, klasztorów, jak i z kolekcji prywatnych. Dzieła El Greca znajdują się bowiem w muzeach i kolekcjach na całym świecie. Od madryckiego Prado, hiszpańskich miast (na czele z Toledo), przez Zurych, Monachium, po Nowy Jork, Waszyngton czy Boston. Autorom udało się zreprodukować dzieła z naprawdę wielu, często niedostępnych, kolekcji prywatnych.
W publikacji znajdziemy rzetelny opis oraz wnikliwą analizę dzieł El Greca. Dodatkowo, zapewne aby lepiej zrozumieć rozwój artystyczny mistrza, zamieszczone zostały także reprodukcje dzieł, które ukształtowały jego twórczość. Znajdziemy tu zarówno przedstawienia ikon jak i dzieła Michała Anioła, Tycjana oraz malarzy hiszpańskich. Tworzy to niewątpliwie pewien obraz epoki, w której narodził się wielki talent El Greca. W książce znajdujemy oczywiście także życiorys malarza, choć nie jest tak wnikliwy, jakby można się spodziewać. Raczej pisany przez pryzmat rozwoju jego twórczości. Niemniej jednak dowiemy się wielu ciekawych szczegółów o charakterze Theotokopulosa, niezwykłej erudycji i ciągłym rozwoju intelektualnym. Albowiem malarstwo El Greca to nie tylko talent i warsztat, ale także pogłębione studia teologiczne, filozoficzne, co znalazło odbicie w jego niezwykłych przedstawieniach. Nawet portrety osób świeckich zachowują tą „elgrekowską” istotę wyższości duchowej nad cielesną.
Na okładce książki nie bez powodu znalazła się reprodukcja obrazu „Ekstaza św. Franciszka”. Jest to bowiem jedyne dzieło malarza w Polsce (eksponowane w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach). Przedstawienie z siedleckiego muzeum, uważane jest za jeden z prototypów całej franciszkańskiej serii obrazów.
Wielbicielom twórczości El Greca takiego albumu nie trzeba rekomendować. Nie znającym zaś tematu lub zaintrygowanym, ale bojącym się wielkich wywodów z historii sztuki – gorąco polecam. Tekst jest naprawdę przystępnie napisany, co nie znaczy że jest ogólnikowy czy nieprofesjonalny. Wręcz przeciwnie – publikację opracował zespół historyków sztuki, znawców twórczości. Autorzy wnikliwie i ciekawie przeprowadzają czytelnika przez twórczość tego niezwykłego artysty. Godna polecenia jest analiza największych dzieł El Greca – czasem jest to odniesienie do twórczości innego artysty, czasem roztrząsanie detali malarskich, gry świateł, czy użytej symboliki. Jednak przede wszystkim mamy do czynieni z bogato ilustrowanym albumem o nietypowym, ale dość poręcznym formacie (19x22cm). Dzieła są znakomicie zreprodukowane i już same świadczą o charyzmatycznym i wyjątkowym malarstwie El Greca.
Informacje o książce:
Tytuł: El Greco
Tytuł oryginału: El Greco
Autor: Díaz María Jesús, Raquel Medina de Vargas, Elisa Arnau Gubern
ISBN: 9788321348780
Wydawca: ARKADY
Rok: 2014
