Most – Tajna operacja przerzutu Żydów
Dariusz Wilczak
Tym, co w pierwszej chwili pchnęło mnie do zainteresowania się książką Dariusza Wilczaka „Most. Tajna operacja przerzutu Żydów” była wymieniona na okładce firma Art-B. Afera z nią związana była jedną z pierwszych i najgłośniejszych w kapitalistycznej Polsce początku lat 90 XX wieku. Przy czym do tej pory owiana jest pewną mgłą niedopowiedzeń. Jednakże nie jest to temat przewodni pozycji napisanej przez Dariusza Wilczaka.
Tematem przewodnim jest alija, czyli pokonywanie drogi, nie tylko tej fizycznej, ale również psychologicznej i duchowej. Drogi, którą pokonywali Żydzi z byłych republik sowieckich do Państwa Izraelskiego, powstałego w 1948 roku, w szczególności w okresie początku upadku Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Jedna z największych aliji w tym okresie, podczas której w ciągu dwóch lat przerzucono około sto tysięcy Żydów na trasie Moskwa-Warszawa-Izrael była opatrzona kryptonimem „Most”. Książka Dariusza Wilczaka opisując tą operacje zwraca uwagę na znacznie szerszy kontekst związany z migracją ludności żydowskiej do Izraela i zmianami, jakie wywarła ona na gospodarkę i kulturę kraju powstałego w 1948 roku.
Książką „Most. Tajna operacja przerzutu Żydów” składa się z ośmiu rozdziałów poprzedzonych wstępem oraz zakończonych kalendarium wydarzeń, które poprzedziły aliję. W pierwszym rozdziale autor przestawia rozmowę z Andrzejem Gąsiorowskim oraz Bogusławem Baksikiem dotyczącą udziału spółki Art-B w finansowaniu operacji „Most”. W drugim ukazane są początki operacji, sposób jej prowadzenia oraz zamach na radcę handlowego polskiej ambasady w Bejrucie. Autor ubogaca całość wypowiedziami takich osób jak Jerzy Dziewulski, śp. gen. Sławomir Petelicki, czy Reuven Sharon. W trzeciej części autor rozszerzając wątek zamachu ukazuje aliję oczyma Palestyńczyków. Zwraca tutaj uwagę wypowiedź jednego z nich, Abu Khana, który mówi:
„Warto o tym pamiętać, kiedy ocenia się tamtą aliję i to czym ona była. W gruncie rzeczy leżała ona w interesie Palestyny i innych Państw arabskich. I powinniśmy być wdzięczni Polakom, że pomogli tu sprowadzić radzieckich ludzi.”
W czwartym rozdziale czytelnik może znaleźć analizę zmian w życiu kulturalnym, gospodarczym i politycznym jakie dokonały się za sprawą Żydów pochodzących z byłych republik sowieckich przyjeżdżających do Izraela. Ukazuje długotrwały proces asymilacji ludzi żyjących w kulturze radzieckiej do kultury nowego państwa, w którym przyszło im żyć. W piątym rozdziale autor przechodzi od suchych faktów, do rozmów z żywymi ludźmi, którzy w tym czasie przyjechali do Izraela. Czytelnik może tutaj odnaleźć to, czym alija była dla przeciętnego człowieka: nadzieją, ucieczką, powrotem, jedynym wyjściem, czy przypadkiem. Są tutaj również pokazane portrety osób, które nie odlazły się w nowym państwie i nowej rzeczywistości. Z kolei w następnym rozdziale czytelnikowi zostaje przedstawiony drugi, dalszy plan, na którym znajdują się refusenicy, czyli Żydzi, którym zabroniono emigrować, a przez to pozostali w Związku Radzieckim. W rozdziale siódmym autor przestawia początki nie tylko operacji, ale samą ideę powrotu Żydów do Państwa Izraelskiego oczami jednego z izraelskich realizatorów. Ukazuje również znaczenie różnego typu organizacji, które wspomagały operacje, tak na terytorium ZSRR, jak również Erec Israel (Ziemia Izraela). Natomiast ostatni rozdział, który liczy zaledwie kilka stron poświęcony jest krótkiej historii powrotu Andrzeja Gąsiorowskiego do Polski po dwudziestu trzech latach nieobecności oraz idei pomnika upamiętniającego aliję. Całość dzieła Dariusza Wilczaka zaś zostaje zamknięta kalendarium wydarzeń, które poprzedzały operację „Most”.
Tym co przyciąga do książki Dariusza Wilczaka „Most. Tajna operacja przerzutu Żydów” jest nie tylko przejrzysty i porywający styl, ale również umiejętność łączenia przez autora faktów z opowieściami ludzi, którzy byli w różny sposób związanie z tytułową operacją. Dzięki temu nie otrzymujemy podręcznika do historii jednego zdarzenia, ale wielowątkowe dzieło ukazujące żywy organizm aliji wraz z narządami go tworzącymi. Czytelnik dzięki portretom żywych ludzi zostaje również wciągnięty w szerszy kontekst exodusu Żydów z byłych republik sowieckich do Izraela wobec, którego nie może pozostać obojętny i nieświadomy do czego on doprowadził tak w obecnej Rosji, jak również w Państwie Izraelskim.
Myślę, iż książka Dariusza Wilczaka jest przeznaczona dla osób, które poza zbiorem dat, postaci i wydarzeń wolą historię z krwi i kości, w której mamy przyczynę i skutek. Ponadto książka ta rzuca światło na wydarzenia, o którym wiele osób nie pamięta lub w ogóle nie ma ich świadomości. Pobudza do szerszego myślenia o wydarzeniach związanych tak z upadkiem Związku Radzieckiego, jak również z powstaniem niepodległego państwa Polskiego.
Informacje o książce:
Tytuł: Most – Tajna operacja przerzutu Żydów
Tytuł oryginału: Most – Tajna operacja przerzutu Żydów
Autor: Dariusz Wilczak
ISBN: 9788364095498
Wydawca: Fronda
Rok: 2015