Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi – Agnieszka Forzpańczyk

O tym, jak ważna jest koncentracja wie każdy, kto kiedykolwiek miał trudności ze skupieniem się na nauce czy pracy. A także każdy, kto swoją wiedzę przekazuje innym – uczy, szkoli, trenuje. Kiedy szwankuje zdolność koncentracji uwagi, nie ma mowy o efektywnej nauce. Niestety, na nic zdadzą się mnemotechniki czy trening szybkiego czytania, ponieważ to właśnie zdolność do intencjonalnego i długotrwałego skupienia, leży u podstaw bardziej zaawansowanych funkcji intelektu – pamięci, myślenia, tworzenia, komunikowania się (chociaż równie ważne są m.in. nastawienie psychiczne i motywacja).

Tymczasem z coraz liczniejszych badań wynika, iż współczesny człowiek jest chronicznie zdekoncentrowany. Zjawisko to dotyczy szczególnie tzw. pokolenia Y – ludzi młodych, którzy wychowali się ze stałym dostępem do urządzeń elektronicznych i Internetu. Okazuje się bowiem, że już samo zalogowanie do sieci powoduje przełączenie mózgu w inny tryb funkcjonowania – będąc online, przetwarzamy szybciej, ale płycej. I problemy z koncentracją mamy jak w banku.

Nietrudno wyobrazić sobie, jak destrukcyjny wpływ na osobistą efektywność ma notoryczne rozkojarzenie. Z pomogą przychodzi praktyczny poradnik wydawnictwa Samo Sedno „Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi”. Jego autorką jest Agnieszka Forzpańczyk, doświadczona trenerka strategii efektywnego uczenia się. Już sama okładka tej pozycji (genialnie zaprojektowana) naprawdę przykuwa uwagę, niemalże krzycząc „Zauważ mnie! Skoncentruj się!”. I jak tu przejść obojętnie?

Jak czytamy we wstępie, „książka jest przeznaczona dla dzieci, młodzieży, rodziców, nauczycieli, pedagogów, psychologów i wszystkich osób, które mają problemy z utrzymywaniem skupienia” (s. 7). Zastanawiam się, czy możliwe jest opracowanie publikacji dla tak szerokiego grona odbiorców – jednocześnie profesjonalistów i laików, a w dodatku w wieku niemalże od lat 0 do 100? Po lekturze „Koncentracji…” znam już odpowiedź: jest to możliwe. Ale, według mnie, autorka powinna bardziej doprecyzować grupę docelową. Bo chociaż książka jest teoretycznie dla wszystkich, to w efekcie każdy czytelnik skorzysta „trochę”. Przykładowo, rozdział I poświęcony został głównie dzieciom – skrótowo omawia rozwój dziecka oraz przyczyny i symptomy zaburzeń koncentracji i pokrewnych (ADHD, ADD, dysleksja). Wniosek: jeśli jestem osobą dorosłą nastawioną na praktykę własną (a nie rodzicem czy nauczycielem), ten fragment omijam. A jeśli jestem pedagogiem – nic nowego z niego nie wyniosę. W całym poradniku przeplatają się fragmenty przeznaczone dla rodziców/ nauczycieli z poradami skierowanymi dla osób dorosłych, które chcą pracować same z sobą. Według mnie wprowadza to pewien chaos i rozmycie.

A jeśli chodzi o zawartość merytoryczną? W 10 rozdziałach autorka próbuje zawrzeć niemalże wszystko, co może wiązać się z głównym tematem, czyli koncentracją uwagi. Są to aspekty z pewnością interesujące dla początkujących, a raczej znane wszystkim uczestnikom szkoleń z zakresu podnoszenia efektywności umysłu. Należą do nich: optymalne warunki zewnętrzne; rola muzyki, kolorów i zapachów; dieta dobra dla mózgu; wizualizacja i afirmacje; elementy kinezjologii edukacyjnej czy Metody Ruchu Rozwijającego wg M. Sherborne; żonglowanie i sztuka cyrkowa; znaczenie aktywności fizycznej dla pracy mózgu; relaksacja. Osobne rozdziały poświęcono: roli zmysłów w koncentracji, ćwiczeniom koncentrującym uwagę, grom i zabawom (niestety – większość należy osobno zakupić), ćwiczeniu synchronizacji półkul, ruchowi, relaksacji i biofeedbackowi. Ku mojemu zaskoczeniu, ostatni rozdział poświęcono mnemotechnikom oraz technikom szybkiego czytania. Motywem przewodnim treningu koncentracji jest integracja sensoryczna, czyli ćwiczenia służące rozwijaniu poszczególnych zmysłów. Dla mnie to zdecydowany atut tej pozycji. Tak szerokie (zarazem nieco powierzchowne) ujęcie tematu pozwala się zorientować, jak złożonym zagadnieniem jest koncentracja uwagi i jak wiele czynników na nią wpływa – od koloru ściany, poprzez dietę, ruch i sen, na motywacji skończywszy. Pouczające!

Do książki dołączona została płyta CD-ROM z 6 zestawami ćwiczeń: dla dzieci, młodzieży oraz 1 dla dorosłych (niestety, moja płyta z powodu błędu nie odtwarza tego zestawu). Przyznam szczerze, że płytę uruchamiałam z dziecięcą ciekawością i… nadzieją na ćwiczenia interaktywne, jakie znam z innych serii służących treningowi intelektu. Ku mojemu rozczarowaniu okazało się, iż nie jest to płyta multimedialna – zawiera jedynie 6 plików w formacie PDF – gotowych do wydrukowania zestawów ćwiczeń z podziałem na kategorie wiekowe (minusem jest tylko 1 zestaw dla dorosłych).

Trening koncentracji według Forzpańczyk nie jest gotową do wdrożenia strategią, z planem rozpisanym na każdy dzień czy tydzień. Każdy czytelnik musi sam stworzyć optymalną dla siebie strategię. Na pewno pomogą w tym propozycje 4 testów określających indywidualny styl edukacyjny – niestety, nie zostały dołączone do książki (autorka zamieściła odnośniki bibliograficzne). Osobiście, jestem tą pozycją zawiedziona. Wydaje mi się, że nieco inaczej rozumiem pojęcie treningu. Tutaj zabrakło mi właśnie jasnej i klarownej strategii działania w celu poprawy koncentracji uwagi (jak chociażby w pozycji „Trening intelektu”, Mechło i Grzelki). Ponieważ kiedyś ukończyłam kurs mnemotechnik i szybkiego czytania, merytorycznie też zbyt wiele nowych informacji tutaj nie znalazłam. Z drugiej strony, gdybym zawodowo zajmowała się pracą z dziećmi/ młodzieżą lub prowadziła warsztaty i szukała inspiracji do zajęć, z pewnością byłabym usatysfakcjonowana bogactwem inspiracji.

Jeśli chodzi o układ treści i szatę graficzną – wszystko jest oczywiście na najwyższym poziomie, jak zawsze w poradnikach „Samo Sedno”.

Podsumowując, recenzowany poradnik polecam jednak przede wszystkim osobom, które szukają ćwiczeń do wykorzystania w pracy z innymi – szczególnie pracującym z dziećmi i młodzieżą (zarówno indywidualnie, jak i grupowo). Rodzice mogą z niego wiele skorzystać pod warunkiem, iż nie szukają gotowych recept i strategii, a bardziej – pomysłów, chociażby na gry i zabawy. Bo jeśli po tę książkę sięgnie rodzic dziecka z poważniejszym problemem, to i tak będzie musiał sam opracować plan działania i… sam z dzieckiem pracować. Jednak z lektury na pewno wyniesie sporo przydatnych informacji. Dorośli zaznajomieni z metodami optymalizacji pracy umysłu, nie znajdą tu dla siebie wiele nowych treści, raczej pewne powtórzenie i sporo praktyki. Dla osób, które pierwszy raz sięgają po publikację z tego zakresu – na pewno odpowiednia.

Na koniec nasuwa mi się też pewna refleksja – jako psycholog mam świadomość, że problemy z koncentracją to złożony problem, nierzadko „wierzchołek góry lodowej”. I czasem nawet najlepszy trening to za mało, dopóki nie sięgnie się do przyczyn. Ta pozycja może być początkiem, ale niekoniecznie metą.

Informacje o książce:
Tytuł: Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Tytuł oryginału: Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Autor: Agnieszka Forzpańczyk
ISBN: 9788377885260
Wydawca: Edgard (Samo Sedno)
Rok: 2015