Historia świata przez ścięte głowy opisana
Frances Larson
„W owym czasie doszła do uszu tetrarchy Heroda wieść o Jezusie. I rzekł do swych dworzan: „To Jan Chrzciciel. On powstał z martwych i dlatego moce cudotwórcze w nim działają”. Herod bowiem kazał pochwycić Jana i związanego wrzucić do więzienia. Powodem była Herodiada, żona brata jego, Filipa. Jan bowiem upomniał go: „Nie wolno ci jej trzymać”. Chętnie też byłby go zgładził, bał się jednak ludu, ponieważ miano go za proroka. Otóż, kiedy obchodzono urodziny Heroda, tańczyła córka Herodiady wobec gości i spodobała się Herodowi. Zatem pod przysięgą obiecał jej dać wszystko, o cokolwiek poprosi. A ona przedtem już podmówiona przez swą matkę: „Daj mi – rzekła – tu na misie głowę Jana Chrzciciela!” Zasmucił się król. Lecz przez wzgląd na przysięgę i na współbiesiadników kazał jej dać. Posłał więc [kata] i kazał ściąć Jana w więzieniu. Przyniesiono głowę jego na misie i dano dziewczęciu, a ono zaniosło ją swojej matce. Uczniowie zaś Jana przyszli, zabrali jego ciało i pogrzebali je; potem poszli i donieśli o tym Jezusowi” (Mt 14, 1-12).
Powyższa scena, opisana w Ewangelii według św. Mateusza, opisuje śmierć Jana Chrzciciela. Widzimy, że Jan został ścięty z rozkazu króla, jego głowa zaś stała się nagrodą, a zarazem trofeum.
Biorąc do ręki książkę pod tytułem „Historia świata przez ścięte głowy opisana”, od razu przypomniałem sobie przywołany wyżej fragment Ewangelii. Historię świata można opisywać na wiele sposobów. Mamy więc opracowania klasyczne, opisujące chronologicznie dzieje świata. Historycy starają się jednak niejako uatrakcyjnić dziedzinę, którą się zajmują. Stąd też pojawia się wiele publikacji, opowiadających o historii inaczej. Mamy więc historię pieniądza, seksu, brudu itp.
Myślę, że właśnie w taki nurt wpisuje się Frances Larson ze swoją publikacją. Powie ktoś, że temat jest „makabryczny”. Musimy zdać sobie jednak sprawę z tego, że egzekucje są nieodłączną częścią historii. To prawda, współcześnie nie chcemy oglądać śmierci innych ludzi. Budzi to w nas strach, podświadomie czujemy, że jest to niestosowne. Czy jednak tak było zawsze? Oczywiście, że nie. Frances Larson przypomina, że w przeszłości publiczne egzekucje były stałym elementem rzeczywistości. Średniowiecze i czasy późniejsze przyniosły publiczne egzekucje skazańców, cieszące się wielką popularnością wśród ludzi. Pragnęli oni spektaklu, a gdy ktoś próbował temu zapobiec, dochodziło wręcz do rozruchów. Proces ten, proces ewoluowania naszej wrażliwości, również bardzo ciekawie opisany jest na kartach książki.
„Historia świata przez ścięte głowy opisana” ukazała się wydawnictwem Bellona. Ogólnie rzecz ujmując, traktuje ona o dekapitacji. Znamy różne sposoby wykonywania kary śmierci w historii. Ukrzyżowanie, spalenie na stosie, rzucenie dzikim zwierzętom na pożarcie, powieszenie, żeby wspomnieć tylko o tych najpopularniejszych. Na ich tle ścięcie było najbardziej humanitarnym sposobem pozbawienia skazańca życia. Był to wręcz przywilej. Znamy historię świętych Piotra i Pawła. Obaj skazani na śmierć. Piotr został ukrzyżowany. Paweł zaś – ponieważ był obywatelem rzymskim- został ścięty mieczem. Widzimy więc, że nawet sposób w jaki kara śmierci była wykonana, świadczył o statusie społecznym skazanego.
Książkę otwiera niezwykły prolog, traktujący o głowie Olivera Cromwella. Moim zdaniem jest to bardzo sugestywna historia, nie pozostawiająca wątpliwości co do tematyki książki. Głowa Cromwella stała się ciekawostką. Jej właściciel pokazywał ją swoim gościom podczas śniadań. Dla nas to nie do pomyślenia. Autorka przekonuje nas jednak, że
„czaszki budzą ciekawość uczonych od stuleci jako uosobienie człowieczeństwa, które da się zamienić w zbiór kolekcjonera”.
Historia dekapitacji została przedstawiona w siedmiu rozdziałach. Zaznaczę jednak, że nie znajdziemy w książce po prostu chronologicznego spisu najsłynniejszych ludzi w dziejach świata, którzy zostali ścięci. Autorka przedstawia raczej zmianę podejścia ludzi do problemu śmierci. Poznajemy niezwykłe historie głów, czaszek oddzielonych od reszty ciała. Spotykamy się z nimi w muzeum, ale także w prywatnych domach kolekcjonerów, na polach walki. Czaszki stają się pamiątką, trofeum zdobytym w walce, a nawet – jakkolwiek to brzmi – służą rozrywce.
Jeden z najbardziej poruszających czytelnika rozdziałów nosi tytuł „Głowy trofea”. Traktuje on o II wojnie światowej. Larson opisuje brutalną walkę amerykańskich żołnierzy z Japończykami. Brutalność i zaciekłość tych zmagań zmieniała wręcz psychikę amerykańskich żołnierzy. Aby przetrwać, odmawiali wręcz wrogom miana ludzi. Dokonywali brutalnych zbrodni. Dekapitacje wrogów były na porządku dziennym. Co więcej, czaszki i inne części ciała były przysyłane do USA jako pamiątki z udziału w wojnie.
Na uwagę zasługuje również fragment traktujący o głowach świętych. Autorka opisuje kult relikwii, którymi są głowy świętych Kościoła katolickiego. Szkoda, że nie wspomina w tym rozdziale o św. Stanisławie, patronie Krakowa. Wszak jego czaszka, w przepięknym relikwiarzu niesiona jest co roku podczas uroczystej procesji z Wawelu na Skałkę.
Pisząc recenzję tej książki nie mogę pominąć milczeniem języka i stylu, w jakim została ona napisana. Czytelnik dostaje bardzo szczegółowe opisy dekapitacji. Uwzględnione zostają kwestie natury biologicznej i medycznej. Autorka zajmuje się także technicznymi problemami ścięcia. Przypomina historie, gdy kat potrzebował kilka uderzeń, aby pozbawić nieszczęśnika głowy. Jednak i w tej dziedzinie – wraz z wynalezieniem gilotyny – nastąpiły duże zmiany. Wszystkim tym opisom towarzyszy wiele zdjęć i ilustracji. Wszystko to sprawia, że książka jest bardzo realistyczna, a przy jej lekturze niejako odruchowo sprawdzamy, czy nasza własna głowa jest jeszcze na miejscu.
Pozycję tę polecam ludziom o większym stopniu wrażliwości, a także tym, którzy chcą poznać historię świata nieco inaczej – „przez ścięte głowy opisaną”.
Informacje o książce:
Tytuł: Historia świata przez ścięte głowy opisana
Tytuł oryginału: Severed. A history of Heads Lost and Heads Found
Autor: Frances Larson
ISBN: 9788311143920
Wydawca: Bellona
Rok: 2017