Trójca Rublowa. Kult i symbolika
Gabriel Bunge
Należąc do kręgu kultury zachodniej i obcując na co dzień z katolicyzmem często nie uświadamiamy sobie, czym dla prawosławia są ikony. Wielu traktuje je po prostu jako zwykłe obrazy. Jest to oczywiste niezrozumienie istoty tematu i niezwykłe spłycenie całego zagadnienia. Warto przypomnieć w tym miejscu podstawowe, widoczne „gołym okiem” różnice. W naszej religii największą cześć oddajemy Najświętszemu Sakramentowi. To właśnie tabernakulum jest – obok ołtarza – centralnym miejscem w kościele. To przed nim płonie tzw. „wieczna lampka”. Katolicyzm przywiązuje bardzo dużą wagę do kultu Eucharystii. Najbardziej widocznymi tego przejawami są częste wystawienie Najświętszego Sakramentu, adoracje czy chociażby uroczystość Bożego Ciała. W prawosławiu zaś właśnie taki kult odbiera ikona. Podczas każdego święta wierni całują i oddają cześć ikonie, która wyraża tajemnicę dnia. Co więcej, bez ikony nie można sprawować Boskiej Liturgii. My – Polacy, nieco łatwiej możemy to zrozumieć widząc kult, jaki odbiera łaskami słynący wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej. Gwoli ścisłości przypomnijmy, że jest to ikona.
Taka różnica między katolicyzmem a prawosławiem uwarunkowana jest także historycznie. Podczas gdy wielkie herezje Zachodu atakowały realną obecność Jezusa w Eucharystii, to na Wschodzie niezwykle silny był ruch obrazoburców. Kult ikon stał się niejako wyrazem ortodoksji. O ikonach wspomnieliśmy już na łamach naszego portalu przy okazji recenzji książki „Ikony zbawienia”.
Tym razem sięgnąłem po książkę traktującą tylko o jednej ikonie: „trzej aniołowie za jednym stołem. Na środku niego tylko jeden jedyny kielich. W tle dom, drzewo i skała”. Myślę że po takim opisie wiele osób już wie, o jakiej ikonie mowa. Chodzi oczywiście o „Trójcę Świętą” Andrieja Rublowa. Ikona, która jest jedną z najbardziej znanych na świecie. Ikona, która wywołuje kontrowersje i zgoła odmienne interpretacje. Tym razem interpretacji tego właśnie dzieła podjął się Gabriel Bunge, w swojej książce pod tytułem „Trójca Rublowa. Kult i symbolika”. Zatrzymajmy się na chwilę przy postaci autora, gdyż jest to bardzo ciekawa postać. Przyszedł na świat w rodzinie luterańsko-katolickiej w 1940 roku. Gdy miał 22 lata postanowił wstąpić do zakonu benedyktynów. W roku 1972 został wyświęcony na kapłana. Był wykładowcą teologii i Pisma Świętego. Prawdziwy „zwrot” w jego życiu miał miejsce 27 sierpnia 2010 roku, kiedy to przeszedł na prawosławie.
Szczerze powiedziawszy, byłem ciekaw w jaki sposób zinterpretował on dzieło Rublowa. Autor przede wszystkim skupia się na kontekście powstania ikony i tajemnicy, którą ona wyrażą. Przed interpretacją dzieła zwraca naszą uwagę na to, że ikony nigdy nie można traktować jako niezależnego obrazu. Stąd też osadza „Trójcę” Rublowa w tradycji teologiczno – liturgicznej. Umiejscawia ją także w ikonostasie, gzie każda z ikon ma ściśle określone miejsce.
Po wstępnych uwagach i podaniu podstawowych informacji przystępuje do właściwej analizy, która nastręcza wielu trudności. Co chciał przez swoje dzieło wyrazić jego autor? Dlaczego w swoim przedstawieniu odszedł od tradycyjnych wizerunków, tworząc zupełnie niezwykłą ikonę. Ikonę, o której Paweł Floreński odważył się powiedzieć: „ Istnieje Trójca Rublowa, więc istnieje Bóg!”.
Według mnie książkę należałoby czytać, mając przed oczyma wizerunek o którym pisze autor. W tym miejscu mała uwaga pod adresem Wydawnictwa Benedyktynów w Tyńcu, które nie umieściło reprodukcji tej ikony w wydanej przez siebie książce. Wielka szkoda, gdyż byłoby to bardzo pomocne w lekturze.
Wracając do tematu, byłem nieco zaskoczony z jaką pewnością Gabriel Bunge odczytuje ikonę i identyfikuje poszczególne osoby Trójcy. Jak już wspomniałem, autor książki odwołuje się także do prawosławnej teologii i liturgii. Przytacza fragmenty tekstów liturgicznych, hymnów. Otrzymujemy tym samym interpretację bogatą teologicznie i biblijnie. Kanwą rozważań jest oczywiście scena z Księgo Rodzaju, kiedy to do Abrahama przyszło w gościnę trzech wędrowców (zob. Rdz 18, 1-16). Ojcowie Kościoła od zawsze widzieli w tej scenie figurę Trójcy Świętej.
Gabriel Bunge z detalami analizuje dzieło Rublowa. Zwraca uwagę na wszystkie elementy, znajdujące się na ikonie. Wyjaśnia także dlaczego niektórzy kopiści uważali za stosowne ją… poprawić.
Lekturę książki polecam przede wszystkim osobom zainteresowanym ikonami. Autor przy okazji analizy jednej z najbardziej znanych ikon zaznajamia czytelnika pokrótce z duchowością Wschodu. „Trójca Rublowa. Kult i symbolika” jest tym samym interesującą pozycją z dziedziny teologii ikony.
Informacje o książce:
Tytuł: Trójca Rublowa. Kult i symbolika
Tytuł oryginału: Trójca Rublowa. Kult i symbolika
Autor: Gabriel Bunge
ISBN: 9788373548046
Wydawca: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów
Rok: 2018