Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji
Grzegorz Rogowski
Świat lat dwudziestolecia międzywojennego jest stale odkrywany i „odbudowywany” w naszej świadomości. Poznajemy jak funkcjonowała Polska po okresie ponad stuletniej niewoli, zarówno w sferze politycznej, gospodarczej jak i kulturalnej. Jedną z takich „cegiełek” wiedzy postanowił dołożyć Grzegorz Rogowski publikując wartościową książkę „Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji”.
Autor wykonał tytaniczną pracę, aby przywrócić pamięć o wielkich aktorkach przedwojennego teatru i kina. Zagłębiamy się w historie siedmiu artystek: Zofii Nakonecznej, Nory Ney, Renaty Radojewskiej, Jadwigi Smosarskiej, Janiny Wilczówny, Tamary Wiszniewskiej oraz Leny Żelichowskiej. Ich niesamowite dzieje życia i kariery Rogowski poskładał z dostępnych materiałów przedwojennej prasy, głównie wywiadów i recenzji. Ale zadał sobie także trud wyszukania rodzin artystek. I tak dotarł aż za ocean aby się spotkać z: Joanną Ney (córką Nory Ney), Ireną Race (córką Tamary Wiszniewskiej), czy Andrew Norblinem (synem Leny Żelichowskiej). Kolejne informacje zdobył w międzynarodowych archiwach oraz w polskiej Filmotece Narodowej. Te wszystkie materiały posłużyły do wydobycia na światło dzienne fascynujących losów polskich aktorek, których świetnie zapowiadające się (często międzynarodowe) kariery, brutalnie przerwała II wojna światowa. Oprócz opisania historii przedwojennej autor rekonstruuje losy artystek także podczas wojennej zawieruchy, a następnie życie na emigracji (bo taki zazwyczaj los spotykał te wybitne kobiety).
Lena Żelichowska, wszechstronnie utalentowana tancerka i aktorka, wraz z mężem malarzem Stefanem Norblinem, podczas wojny dotarli przez Irak aż do Indii, później zamieszkali w San Francisco. Tam Lena pracowała jako… manikiurzystka. Dobrze zapowiadająca się kariera Janiny Wilczówny, została przerwana przez wojnę. Aktorka po wielu przygodach zamieszkała w Dallas, gdzie stworzyła kultowe miejsce – restaurację zwaną małą Warszawą. Po Zofii Nakonencznej nie zachował się żaden film, wszystkie jej role znamy ze zdjęć i recenzji; przez krótki czas występowała w nowojorskim Polskim Teatrze Artystów. Tamara Wiszniewska, utalentowana, piękna aktorka z kresów, do końca niezwykle rodzinna, wiele przeszła zanim osiadła w amerykańskim Rochester. Niezwykle wciągające losy Nory Ney (właściwie Soni Najman) wprowadzają w świat celebrytów, bowiem aktorka umiała wokół siebie wykreować plotki i skandale. Kariera Reanty Radojewskiej jest jak z filmu, jej uroda została zauważona w poczytnej gazecie. Została nazwana „nową twarzą” polskiego filmu. Jadwiga Smosarska, niekwestionowana diwa kina polskiego doczekała się już swojej biografii. Dlatego w książce przytoczone są jej losy na emigracji, a zwłaszcza nieznana dotąd korespondencja z Janem Lechoniem.
Na uwagę zasługuje także wstęp do książki opracowany przez Michała Pieńkowskiego. Wprowadza bowiem w obraz przedwojennego artystycznego świata, jego walorów, ówczesnych „celebryckich” zasad. Pokazuje bogactwo i różnorodność wydarzeń artystycznych, wybitnych aktorów, konferansjerów, tancerek, śpiewaków… Kabarety, rewie, musicale, sztuki teatralne, wreszcie filmy, cały ten artystyczny świat z wielką ekspresją i dynamiką rozwijał się do wybuchu II wojny światowej. I jak wskazuje w zakończeniu książki Grzegorz Rogowski – w owym czasie polska kinematografia stała na wysokim poziomie. Badania historyczne, ale i coraz bardziej zaawansowane technologiczne, wskazują na dobrej jakości filmy, które były z powodzeniem rozprowadzane na zachodzie Europy. Natomiast polscy aktorzy cieszyli się dużą popularnością. I może zrobiliby jeszcze większe kariery gdyby nie dramat wojny, a potem zniewolenie w Polsce Ludowej. Po wojnie już niewielu chciało wracać do zupełnie innej Polski. Nasze gwiazdy filmowe odeszły więc w zapomnienie.
Książkę czyta się z dużym zainteresowaniem i zafascynowaniem. Uzupełnienie treści stanowią liczne fotografie opisywanych artystek oraz wielu innych aktorów, artystów, poetów, ludzi związanych z przedwojenną kulturą. To najczęściej zdjęcia z Narodowego Archiwum Cyfrowego, ale także z prywatnych zbiorów rodzin i kolekcjonerów. Materiałem ilustracyjnym są także plakaty, programy kinowe, zdjęcia okolicznościowe. Wszystko to stwarza interesujący obraz świata kultury, kina, teatru, życia towarzyskiego lat 20. i 30. XX w. Ponadto możemy zobaczyć fotografie artystek już na emigracji. Wtedy nasze bohaterki często zmuszone były porzucić aktorski zawód.
W mojej opinii publikacja jest ważną pozycją, która przywraca pamięć przedwojennej kinematografii. Historie wybitnych, a niesłusznie zapomnianych aktorek, stają się odtworzeniem cząstki świata, który bezpowrotnie przeminął. Rzecz jasna te kilka biografii nie wyczerpuje bogatego tematu polskich artystów, których kariery przerwała wojna. Jest to jednak wartościowe wypełnienie kolejnej luki w naszej świadomości budowania obrazu życia artystycznego podczas odradzania się niepodległej Polski. Lektura niezapomniana, gorąco polecam.
Informacje o książce:
Tytuł: Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji
Tytuł oryginału: Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji
Autor: Grzegorz Rogowski
ISBN: 978832704657
Wydawca: MUZA
Rok: 2017