Bałwan w lodówce – Łukasz Gorczyca

Sztuka współczesna często jest dość trudna do zrozumienia i właściwej interpretacji. Ktoś kto nie ma ze sztuką do czynienia w ogóle, szybko może się zagubić w niuansach i sensowności działań współczesnych artystów. A co dopiero mają myśleć dzieci? Czy tłumaczenie im najnowszych trendów w sztuce ma jakiś sens?

Tego wyzwania podjęli się Łukasz Gorczyca (tekst) i Krzysztof Gawronkiewicz (ilustracje) w książce o przewrotnym a zarazem intrygującym tytule „Bałwan w lodówce”. Duet nieprzypadkowy. Autor tekstu to znawca sztuki współczesnej, współtwórca słynnej Galerii Raster, osoba na co dzień zajmująca się właśnie sztuką współczesną. Świetnie zilustrowany tekst to dzieło rysownika, cenionego twórcy komiksów, laureata wielu prestiżowych nagród.

Publikacja składa się z dziesięciu krótkich rozdziałów-opowiadań. Narratorem jest kilkuletnia Matylda, która wraz z młodszym bratem Bartkiem odkrywają meandry współczesnej sztuki. I nie jest to jakaś nudna lekcja, wszystko to dzieje się to podczas zwykłych życiowych, często przypadkowych czynności. Tata naszych bohaterów pracuje w galerii, tak więc dzieci mają okazję także poznać niektórych współczesnych artystów osobiście. Dzieci dowiadują się, że sztuka to nie tylko obrazy, rzeźby, wytwory materialne. Sztuką może być film, niezrozumiałe pozornie działania (jak obieranie ziemniaków w galerii), tworzenie dzieł ze śmieci lub nawet zupełne nierobienie nic! Mali ciekawscy poznają na przykład kto to jest performer („Performer to czarnoksiężnik, który zgubił wszystkie woje zaklęcia”) i co to znaczy oglądać świat do góry nogami. W ten sposób dzieci stykają się z takimi artystami jak: Paweł Althamer, Roman Opałka, Oskar Dawicki, Marina Abramović, Julita Wójcik, Władysław Hasior i inni. Jak się okazuje nieograniczona wyobraźnia dzieci jest w stanie pojąć współczesne konwenanse sztuki. Historie opowiedziane w książeczce mogą być punktem wyjścia do rozmów z dziećmi o tym co dzieje się we współczesnej sztuce, jak rozumieć zmiany, przełamywanie stereotypów, reagowanie artystów na otaczającą ich rzeczywistość. Co ważne, dzieci także pogłębiają swoją definicję artysty. Artysta bowiem to nie tylko ten, który maluje, rzeźby, ale także ten który robi coś wyjątkowego, innego, czego czasem nie można zrozumieć.

„Artyści słyną z tego, że robią często różne rzeczy, na które inni nie mają ochoty, albo siły, albo czasu”

Ciekawe dialogi pomiędzy dziećmi a rodzicami pozwalają dostrzec i nam dorosłym rzeczy na które nie zwracamy uwagi albo sobie ich nie uświadamiamy.

„-Czy artyści pomagają dorosłym?
-Pomagają. Przyglądają się temu co robimy. Zwracają nam uwagę na rzeczy, których sami nie widzimy albo których się boimy, albo których nie umiemy wytłumaczyć”.

I wreszcie, opowiadania o przygodach dzieci zachęcają do odkrywania artyzmu w zwykłej codzienności, potencjału wyobraźni i przełamywaniu schematów.

„Wszystkie dzieci są artystami, tylko niektóre potem z tego wyrastają”.

Pomimo tego, że książka ma niewątpliwie walor edukacyjny i jest na swój sposób wyjątkowa, budzi we mnie ambiwalentne uczucia. Na pewno brakuje w niej pewnego rodzaju wstępu. Pokazania, że szuka ma różne oblicza i istnieje cała historia tworzenia, piękna, umownych symboli, a dopiero współcześnie mamy do czynienia z nowymi wytworami tej sztuki. Ale te nowe formy dzieją się równolegle do tych tradycyjnych (w końcu nadal artysta to też ten, który maluje, rzeźbi, wyrabia rzemiosło artystyczne). Poza tym pokazując dzieciom odmienność, inność, należałoby mądrze skomentować gdzie są granice pewnych zachowań. Bo czy każdego odmiennie zachowującego się człowieka można nazwać artystą? Jak wytłumaczyć dziecku, że ten dziwny człowiek robiący coś poza schematami to artysta, a drugi już nie? I jak odpowiedzieć na pytania dlaczego tą panią, tego pana mamy w kanonie artystycznym (jest słynnym artystą), kto i dlaczego ten kanon ustala? I na czym w ogóle polega bycie artystą? Czy tylko na przełamywaniu schematów myślenia i przekraczanie granic wyobraźni? Pozostaje zatem luka do zapełnienia dla rodziców, czy opiekunów. Nie zawsze jednak dorośli mają na tyle wiedzy, aby kompetentnie skomentować artystyczną rzeczywistość. Może więc przydałby się dodatkowy przewodnik dla dorosłych?

Informacje o książce:
Tytuł: Bałwan w lodówce
Tytuł oryginału: Bałwan w lodówce
Autor: Łukasz Gorczyca
ISBN: 9788393138234
Wydawca: Fundacja Sztuki Polskiej ING
Rok: 2017