Antologia tekstów Ewagriusza z Pontu o złych myślach
Ewagriusz z Pontu
Żyjący w IV w. Ewagriusz z Pontu uważany jest dziś za klasyka ascezy chrześcijańskiej, mędrca, który jako jeden z pierwszych zaczął spisywać doświadczenia Ojców Pustyni. Świetnie wykształcony i obdarzony wieloma talentami przeszedł długą duchową drogę nawrócenia. W młodości korzystał z uroków życia, uwielbiał strojne szaty i piękne kobiety, w pewnym momencie zapadł jednak na nieznaną chorobę, która zmusiła go do odsunięcia się w cień i przemyślenia swojego życia. Było to znaczące doświadczenie wewnętrzne, po którym zdecydował się wieść żywot mnicha.
Tym, co zaskoczyło mnie podczas lektury zwięzłego wstępu do „Antologii tekstów Ewagriusza z Pontu o złych myślach”, było fundamentalne założenie mnicha, niezwykle odległe, jak się wydaje, od dzisiejszej perspektywy. Czytamy:
„Zadaniem człowieka jest powrót do Boga. Znajdujemy się na tej ziemi z powodu upadku, który z naszej winy miał miejsce przed stworzeniem świata” [s. 9].
Mamy tu zarysowany jasno cel życia oraz genezę całego zagadnienia złych myśli, które powodują grzech i oddalają nas od Boga. Natomiast upadek jeszcze przed początkiem świata wydał mi się nie tylko niepokojący, ale i sprzeczny (człowiek upadł, zanim został stworzony?). Kwestia ta zostaje wyjaśniona w tekście tym, że Kościół odrzucił ten pogląd, niemniej spowodowało to u mnie wątpliwości, czy nauka bazująca na takim fundamentalnym założeniu nie będzie nam dziś daleka?
„Dlatego że jesteśmy ludźmi i walczymy z demonami, nie możemy utrzymać myśli prawej na trwałe bez naruszenia […]” [fragm. traktatu „O różnych rodzajach złych myśli”, s. 82].
Tymczasem w miarę lektury traktatów Ewagriusza, bardzo jasno przełożonych przez tłumaczy na język polski, stawało się dla mnie oczywiste, że refleksja mnicha jest niezwykle uniwersalna, a także jak najbardziej potrzebna we współczesnych czasach. Zasadniczą problematyką jest natura ośmiu demonów zła, czyli ośmiu złych myśli, które prowadzą do grzechu. Myśl – słowo kluczowe – rozumiana jest szerzej niż dziś, jako sposób patrzenia, określona perspektywa, w której znajduje się człowiek lub też metaforycznie jako gmach doznań kształtujących decyzje prowadzące do złych lub dobrych czynów. Jak więc widzimy, tematem nie jest bezpośrednia walka z grzechem, tylko swego rodzaju profilaktyka, nauka czujności i dostrzegania w sobie tych stanów, które prowadzą do czynienia zła.
Na antologię składają się kolejno tłumaczenia: wybór z traktatu „O praktyce [ascetycznej]”, „O ośmiu duchach zła”, „O różnych rodzajach złych myśli” i „O wadach, które przeciwstawne są cnotom”. Ważne, że Czytelnika nie pozostawia się samemu sobie wraz z ostatnim zdaniem wstępu – dzięki mini wprowadzeniom przed każdym rozdziałem oraz tego samego rodzaju „didaskaliom” między wybranymi fragmentami mamy poczucie, że Autorzy antologii prowadzą nas przez tekst, zwracając uwagę na najważniejsze aspekty. Wykładnia Ewagriusza jest jasna, co pokazuje też, jak dobrze tekst został oddany przez tłumaczy, choć od meritum uwagę odwrócić może cechujący mnicha poetycki, niezwykle plastyczny styl oparty głównie na porównaniach.
„Pięknym widokiem jest spokojne morze,
Jednak nie ma nic wdzięczniejszego niż stan pokoju.
W spokojnym morzu nurkują delfiny,
A w stanie pokoju przepływają myśli miłe Bogu.
Cierpliwy mnich jest kojącym źródłem,
Które każdemu dostarcza krzepiącego napoju”.
[fragm. tekstu „O ośmiu duchach zła”, s. 53]
Często pojawia się w rozważaniach Pontyjczyka słowo beznamiętność, które stanowi synonim stanu pokoju, wyciszenia. Jest to pewien idealny wzorzec postawy dla mnicha czasów Ewagriusza, ale także dla nas. Jest to cel pośredni walki z duchami zła, ale też taka postawa, która stanowi tarczę, nie pozwala łatwo poddać się zmiennym nastrojom, dystansuje od złych myśli czy doznań i rozważa je obiektywnie. Wszystko to przybliża rozważania Ewagriusza do tradycji stoickiej.
„Antologia tekstów…” to pozycja godna polecenia każdemu, kto pragnie zgłębiać myśl chrześcijańską, jej korzenie i niegasnącą aktualność. Warto również dodać, że Wydawnictwo Tyniec proponuje Czytelnikom lekturę omawiającą naukę Pontyjczyka, czyli „Pomiędzy grzechem a myślą. O ośmiu duchach zła Ewagriusza z Pontu” autorstwa ojca Szymona Hiżyckiego OSB – obie pozycje, osobno lub w pakiecie, dostępne są na stronie Wydawnictwa.
Informacje o książce:
Tytuł: Antologia tekstów Ewagriusza z Pontu o złych myślach
Tytuł oryginału: Antologia tekstów Ewagriusza z Pontu o złych myślach
Autor: Ewagriusz z Pontu
ISBN: 9788373545908
Wydawca: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów
Rok: 2015