Zdobycz i wierność
Jerzy Pietrkiewicz
Powieść „Zdobycz i wierność” Jerzego Pietrkiewicza – w tłumaczeniu Jacka Dehnela – polecam wytrwałym czytelnikom. Akcja wydarzeń dzieje się na początku XVII wieku. Miejscem opisywanych historii są okolice rzeki Prypeć – konkretnie wśród Bagien Prypeckich i ich oparów oraz tereny pogranicza. Zasadniczo można wyróżnić trzy główne wątki – jeden związany z porwaniem zwykłego wiejskiego chłopca i próbą uczynienia z niego cara. Drugi wątek wiąże się z autentyczną postacią żołnierza Tobiasa Humeʼa, a trzeci z matką Dymitra – Barbarą. Tobias Hume to miłośnik instrumentu viola da gamba oraz konstruktor maszyn oblężniczych.
„Był wszak człowiekiem dwóch instrumentów: Wielką Machiną mógł niszczyć, violą da gamba – tworzyć” .
Wiódł bardzo ciekawe życie. Oto pierwsze spotkanie z Tobiasem H.:
„Poruszył stopami i pęknięcie jeszcze się powiększyło – lewy but rozdziawił się ku swemu panu, a pan, ziewając, ku instrumentowi. Viola da gamba utraciła dwie struny, ale słońce wciąż na niej grało, pozostawiając głębsze tony pogłębiającym się cieniom. Brzozy paradowały czarno-białym szeregiem wzdłuż mokradła, z którego żaby posyłały schrypłe rozkazy” .
Nauczył się języka polskiego, ale często nazywano go cudzoziemcem. Gość znał swoją wartość! Pracował nad sobą. „Najpierw nazwać, potem pokonać!” – tak próbował panować nad swoimi nastrojami, a często bywały one melancholijne. Ciekawie brzmi jego osobista lista potworów do okiełznania. Katalog liczył siedem spraw (m. in. pokonanie przymusu palenia, rozsypywania, ścigania, przeżegnywania, etc czy siedzenia okrakiem na granicy). Tobias Hume był człekiem pogranicza. Także konstruktor Wielkiej Machiny. Najął pięciu zbiegów – biczowników i pracował z nimi nad maszyną. Oni nazwali ją Wieżą Upadającą. W 1610 r. rzeczywiście zapadła się, grzebiąc pracowników – zbiegów, którzy przybyli do Polski, bo wiedzieli, że tu nikt się nie będzie pytał, jakiej są religii. Wątek szkockiego stoika kapitana Tobiasa Hume budzi najwięcej emocji.
Los Dymitra Iwanowicza – zabranego matce syna – był tragiczny. Najpierw uczono go różnych praktycznych umiejętności:
„Przez cały poranek Dymitr ćwiczył najtrudniejszy z kroków: królewską przechadzkę przez szpaler ukłonów. Widownią tego była dworska kaplica – z mrocznych nisz w ścianach każdy posąg śledził jego kroki od ołtarza aż do otwartych drzwi, gdzie pozdrawiały go niewidzialne chorągwie wiatru. Preceptorzy nie z każdego szczegółu tego wykonania byli zadowoleni” .
Potem rozpito, chłopiec stał się wulgarny. Następnie okrutnie go zabito. Zbezczeszczone ciało cara Samozwańca Tobias Hume nadludzkim wysiłkiem odwozi matce Dymitra, by mogła godnie pochować swojego „Sokolika”. Mimo tej tragedii wypytuje Tobiasa o jego matkę i dom. Jest wdzięczna za przywiezienie ciała Dymitra. Nazywa Tobiasa wielmożnym pułkownikiem i przeszlachetnym generałem. Te sceny są wyjątkowo przejmujące i chwytające za serce. Takie ludzkie…
Wydaje się, że może wszystko wokół nas się zmienia. Jedna rzecz się nie zmienia – natura człowieka. Zobaczmy:
„Ludzie otaczający Dymitra byli teraz zmuszeni rywalizować o przyszłe stanowiska” .
Cóż zatem? Być blisko władzy i ustawić się finansowo do końca życia.
Dzięki J. Dehnelowi poznajemy nieznany utwór J. Pietrkiewicza. Język powieści aż skrzy się ciekawymi zwrotami i wyrażeniami. Widać to bogactwo w opisach i dialogach. Posłuchajmy:
„- Zabrać tego zdrajcę i wtrącić do lochu. Czeka go proces. – Czy wystarczy piwnica na Iwana Iwanowicza? Oczywiście musimy ją najpierw opróżnić z baryłek, drogi Dymitrze. W przeciwnym razie gotów zapić się na śmierć, zanim go osądzisz. A nie chciałbyś sobie popsuć tej przyjemności, prawda?” , „Do Moskwy zatem jechał” , „- To nasz kat, Kapitanie. Dobry, robotny chłopak”.
Krótkie zdanie: „Do Moskwy zatem jechał” – i już nic więcej dodawać nie potrzeba. A opis eksperymentu na kaczkach nie ma sobie równych.
Książka o losach Dymitra, z którego usiłowano zrobić cara na moskiewskim tronie i historia żołnierza Tobiasa Humeʼa, mogą spodobać się miłośnikom powieści łotrzykowskiej. Przeczytanie tego ciekawego utworu – mimo stosunkowo niewielkich rozmiarów i świetnego tłumaczenia – wymaga czytelniczego poświęcenia i chęci.
Informacje o książce:
Tytuł: Zdobycz i wierność
Tytuł oryginału: Loot and Loyalty
Autor: Jerzy Pietrkiewicz
ISBN: 9788328051812
Wydawca: WAB
Rok: 2018