Rozmowy przy stole
Jerzy Bralczyk, Katarzyna Lengren, Jacek Wasilewski
Ku własnej uciesze zauważam, że na naszym lokalnym rynku wydawniczym dużą popularnością cieszą się książki, będące albo poradnikami językowymi (o charakterze mniej lub bardziej akademickim), albo zapisem rozmów ze słynnymi językoznawcami – głównie z dwoma profesorami: Jerzym Bralczykiem oraz Janem Miodkiem. Tego typu pozycje przynoszą nie tylko informacje stricte dydaktyczne, związane z poprawną, wzorcową polszczyzną, ale także możliwość obcowania z wartościowym tekstem.
„Rozmowy przy stole” to zapis rozmowy trzech osób: Jerzego Bralczyka, Katarzyny Lengren oraz Jacka Wasilewskiego. Ich dyskusja dotyczy wszystkiego tego, co związane z kulturą jedzenia – choćby z procesem spożywania, zarówno w kontekście codziennym, jednostkowym, jak i znacznie szerszym, dającym się wpisać w pojęcie obrzędu. Mowa nie tylko o tym, co dzisiejsze i współcześnie rozumiane jako zasady lub zwyczaje m.in. konsumpcji, ale także, a być może przede wszystkim, o tym, co wynika z poprzednich epok i całego kulturowego dorobku, który przekłada się na dzisiejsze pojmowanie pewnych tendencji lub zjawisk. Rozmówcy wzajemnie przeplatają swoje wypowiedzi cennymi uwagami, wprowadzając i literackie, i społeczne, i historyczne spostrzeżenia oraz uwagi, dyskutując na rozmaite tematy, ulokowane w przestrzeni stołu – i jako miejsca, przy którym np. obiadujemy, a zatem o różnicach i podobieństwach, które charakteryzują konkretne regiony czy społeczeństwa, i jako detalu, za którego sprawą poznajemy znacznie szerszą panoramę, głównie kulturową oraz antropologiczną.
Myślę, że największą zaletą recenzowanej książki jest charakterystyczna swoboda wypowiedzi, pewne niewymuszenie, widoczne przede wszystkim w przebiegu rozmowy. Toczy się bowiem na zasadach rozmowy, po prostu. Bez nadęcia i wygłaszania skomplikowanych, długich, złożonych opinii czy obserwacji. Zdaje się realizować, nawiązując do istoty pogawędki (w rozumieniu formy, nie treści) przy stole, kilku mądrych, zaprzyjaźnionych postaci, pragnących wymienić się nie tylko ogólnymi uwagami, ale także informacjami z własnego życia – mniej naukowego czy zawodowego, a bardziej prywatnego. Ta atmosfera, ewidentnie przyjazna, daje czytelnikom i czytelniczkom niezwykły komfort oraz poczucie uczestnictwa, a nie biernego obserwowania, w rozmowie. To ważne, ponieważ ta książka, nie siląc się na bycie pozycją antropologiczną, ma wymiar mniej formalny, a bardziej przystępny, nastawiony na zwykłą, niewymagającą lekturę. A przy tym, co w moim mniemaniu stanowi następną zaletę, dostarcza wiele informacji oraz wiedzy.
„Rozmowy przy stole” intryguje. Przede wszystkim szerokim zasięgiem poruszanych tematów, i bliskich w sensie fizycznym stołowi, i dalekich. Opowiadając o jedzeniu, w wielu kontekstach, rozmówcy malują przed odbiorcami złożony obraz, składający się z obserwacji oraz faktów z różnych dziedzin: socjologii, kultury, historii, antropologii, literatury oraz folkloru. Przeplatają uwagi osobiste, wynikające z ich dzieciństwa, przyzwyczajeń oraz preferencji, z odniesieniami do konkretnych pozycji książkowych lub kwestii kulturowych, spajając tym dwie perspektywy: zewnętrzną i wewnętrzną. Pierwszą należy rozumieć jako powoływanie się na pewne obrazy tudzież symbole, na przykład literackie, tworzące znaczący kontekst, oraz różnych rys charakterystycznych dla pewnych epok, przestrzeni, społeczeństw lub miejsc. Druga to w dużej mierze prywatna opowieść o własnych przyzwyczajeniach czy domach rodzinnych oraz regionach, z których także wynosi się rozmaite tradycje. Ta dwutorowość, prowadzona zupełnie naturalnie, potęguje wrażenie, na które zwróciłem wcześniej uwagę, jakoby dyskusja realizowała się w swobodzie i przyjacielskiej atmosferze.
Niepodobna nie zwrócić uwagi na fizyczne cechy recenzowanej książki. „Rozmowy przy stole” to pozycja, która zachwyca wyglądem. Ubogacona została o liczne ilustracje, przedstawiające i rozmówców i rzeczy związane z tym, wokół czego prowadzona jest konwersacja. Wydawnictwo zdaje się przyjmować w pewnym sensie cechy albumu, co wynika nie tylko z niezwykłej estetycznej staranności czy obecności naprawdę wielu grafik, ale także z niemałych, właśnie albumowych, rozmiarów. Zastanawiające jest jednak to, czy mimo wszystkich zalet, także związanych z tym, co dostrzegalne przy pomocą oka, książka zostanie w pamięci czytelnika na dłużej. Z pewnością miło, w absolutnie żywym zainteresowaniu, czyta się „Rozmowy przy stole„, lecz mimo to można odnieść wrażenie, że postrzega się tę rozmowę jako coś niezobowiązującego. Być może wynika to z faktu, że odnosi się do wielu zjawisk i nauk, a nie, jak można by się spodziewać, wyłącznie np. do poprawności językowej (na co wskazuje choćby obecność profesora Bralczyka). Chciałoby się, przynajmniej w moim przypadku, żyć tym, co opowiedziane, dłużej, wcielić wszystko, co przyswojone, w życie, jednak swoista energiczność, płynność rozmowy, czyli prędkie zmienianie tematu, dopowiadanie i wprowadzanie coraz to nowszych wątków, sprawia, że czytelnik lub czytelniczka doświadcza bardzo wielu tematów, niekoniecznie głęboko spenetrowanych, w bardzo krótkim czasie. I choć w związku z tym trudno powiedzieć, czy książka z perspektywy czasu okaże się ważna, myślę, że warto po nią sięgnąć. Choćby po to, by uczestniczyć w wartkiej, interesującej rozmowie, utrwalonej na zachwycającym papierowym nośniku.
Informacje o książce:
Tytuł: Rozmowy przy stole
Tytuł oryginału: Rozmowy przy stole
Autor: Jerzy Bralczyk, Katarzyna Lengren, Jacek Wasilewski
ISBN: 9788375763164
Wydawca: Bosz
Rok: 2017