Koziołek za dwa grosze
Grigorij Kanowicz
Z Grigorij Kanowiczem wiąże się pewna historia. Najczęściej – prawie zawsze – znajomy poleca mi książki warte przeczytania. Tym razem było odwrotnie. To ja jemu poleciłam twórczość Grigorija Kanowicza, a on z kolei następnej osobie… Po przeczytaniu powieści „Świece na wietrze” postanowiłam poznać inne utwory tego litewskiego prozaika („Nie odwracaj twarzy od śmierci„, „Łzy i modlitwy głupców„, „Park straconych Żydów” i „Koziołka za dwa grosze„). O społeczności żydowskiej – bo o niej jest książka „Koziołek za dwa grosze” – powstało wiele powieści, choćby „Dwór” i „Spuścizna” autorstwa Isaac Basheris Singera czy utwory Juliana Stryjkowskiego („Głosy w ciemności„, „Austeria„). Tematyka ta interesuje mnie od dawna, a więc uznałam, że warto poznać powieści różnych pisarzy i zobaczyć, w jaki sposób opisują dawny świat, ludzi, ich pracę, przeżycia, doświadczenia…
Książka „Koziołek za dwa grosze” składa się z dwóch części: „Koziołek za dwa grosze” i „Uśmiechnij się do nas, Panie”. Fabuła książki obejmuje okres od maja 1903 do czerwca 1904 roku. Utwór opisuje losy osiemdziesięcioletniego kamieniarza Efraima Dudaka i jego rodziny. Trudno stwierdzić czy pisarz opisywał żydowski świat na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń.
„Raz tata mój kupił koźlątko tanie – / Dwa grosze, dwa grosze zapłacił za nie”
– to piosenka śpiewana dziecku przez matkę. Stąd też tytuł pierwszej części książki Grigorija Kanowicza „Koziołek za dwa grosze„. Natomiast tytuł drugiej części nawiązuje do wspomnień ojca. Gdy dziecko było małe, podrzucał je do góry i mówił:
„Uśmiechnij się do nas, Boże!”.
W książce opisano całą plejadę różnorodnych postaci. Tak zostały pokazane, że na długo zostają w pamięci. Począwszy od Siemiona czekającego całe dnie na rozstajnych drogach na Mesjasza, a skończywszy na żebraku Awnerze, któremu spłonął sklep kolonialny.
W tym utworze podobało mi się wszystko, gdyż uwielbiam czytać historie rodzinne. Niby wszystkie są do siebie podobne, ale każda inna i inaczej opisana. Powieść kierowana jest do czytelników lubiących długie historie, lubiących wydarzenia przedstawione z drobiazgową dokładnością i zwyczajnie lubiących czytać. Narracja w „Koziołku za dwa grosze” może czytelnika wciągnąć i pochłonąć, zauroczyć i zachwycić tak jak mnie. Czytanie jej sprawiło mi ogromną przyjemność ze względu na opis wielu pięknych scen. Choćby ta:
„[…] lubił wzruszający blask świec, co wyłuskiwały z ciemności jego odległe dzieciństwo, matkę Hindę w peruce i czystym fartuchu, w którego kieszeni spoczywała cała słodycz świata – dwa, trzy niemal przeświecające przez perkal karmelki”
– tak Szachna – syn E. Dudaka – wspominał swoje dzieciństwo.
W powieści pada wiele ciekawych myśl:
„Bóg, jak wiadomo, radość wydziela okruchami, smutku za to ofiarowuje całe bochny”.
W utworze zawarte są piękne dialogi, które charakteryzują postacie i indywidualizują ich język. Choćby rozmowa o objęciu posady. Kantor Sznejer zaproponował Ezrze – synowi E. Dudaka – posadę śpiewaka. Ezra powiedział, że przecież Sznejer nic o nim nie wie. Na to kantor rzekł:
„A co powinienem o tobie wiedzieć? I tak nic o sobie nawzajem nie wiemy, poza tym, że urodziliśmy się, a kiedy wybije nasza godzina, umrzemy. Czy możesz do tego cokolwiek dodać?”.
Książkę warto przeczytać ze względu na historię rodziny Efraima Dudaka opisaną barwnym i bogatym językiem. Należy chyba do najlepszych powieści pisarza, a mogę tak sądzić, gdyż przeczytałam prawie wszystkie dostępne utwory. Sporo czasu pochłonęła lektura prozy tego pisarza, ale nie był to czas stracony. Warto się było zagłębić… w niespieszną narrację tej długiej powieści. Nie jest lekturą łatwą do czytania, dlatego nie polecam jej wszystkim czytelnikom. Mnie urzekła językiem, opisem scen i sytuacji, dialogami, co jeszcze nie znaczy, że spodoba się każdemu. Mnie „Koziołek za dwa grosze” nie zawiódł…
Krzysztof Czyżewski na obwolucie książki napisał tak:
„Tymczasem Grigorij Kanowicz w swoich powieściach tworzy świat przejmująco autentyczny i pełen tylko sobie właściwej mądrości. Ta wielka saga Żydów zamieszkujących wsie i miasteczka dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego z powieści na powieść staje się bardziej fascynująca i niepowtarzalna”.
Informacje o książce:
Tytuł: Koziołek za dwa grosze
Tytuł oryginału: Koziołek za dwa grosze
Autor: Grigorij Kanowicz
ISBN: 8390130335
Wydawca: Fundacja „Pogranicze”
Rok: 1994