Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce
Grażyna Ruszczyk
Architektura drewniana niezmiennie zachwyca swoim wyjątkowym urokiem. Zachowane budowle z dawnych wieków budzą podziw nie tylko pod względem estetycznym, ale i technicznym. Album „Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce” autorstwa Grażyny Ruszczyk, z inspirującymi zdjęciami Agnieszki i Włodka Bilińskich, przedstawia historię drewnianej architektury, jej przemiany, różnorodność, ale i wspaniałe bogactwo na ziemiach polskich. Chaty, dwory, świątynie różnych wyznań, wiatraki, młyny, spichlerze, czy nawet mosty… to właśnie drewno przez wiele lat było ich podstawowym budulcem.
Książkę rozpoczyna rozdział o ciesiołce, cieślach, rodzajach drewna oraz pierwszych konstrukcjach. Dowiemy się m.in. o jętkach, zrębach, wiązarach itd. Ta terminologia będzie przydatna później, kiedy na konkretnych przykładach autorka będzie omawiać proste i te bardziej skomplikowane elementy konstrukcyjne ścian i dachów. Poprzez kolejne rozdziały prześledzimy także rozwój tych elementów. Następne części albumu to już chronologiczny niemal przegląd zabudowy drewnianej w Polsce, od epoki kamienia, przez Biskupin, potem średniowieczne, słowiańskie chaty, gotyckie kościoły, barokowe i klasycystyczne dwory, czy dziewiętnastowieczne mosty.
Niesamowite jest jak różnorodne drewniane budowle przetrwały do naszych czasów. Dzięki temu mamy wgląd w rozwój i dzieje także historii naszego kraju. Pewne elementy konstrukcyjne, czy style architektoniczne zależały często od regionu. I tu miała wpływ historia, a to rozbicie dzielnicowe, a to wojny i ówczesne wpływy najeźdźców, Polska różnych wyznań (i tutaj też wpływy dominujących prądów religijnych, czy filozoficznych). W wyniku wojen czy powiększania granic, tworzyły się osady np. ruskie, szwedzkie, holenderskie, niemieckie. Wreszcie rozbiory i inny rozwój architektury w każdej części kraju.
Najstarsze polskie kościoły drewniane, szczególnie te z południowej Małopolski, nie bez powodu wpisane zostały na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zachowane konstrukcje zrębowe, unikatowe malowidła we wnętrzach, średniowieczny układ, a przede wszystkim wszechobecne drewno dają niezwykły, urokliwy wygląd. Kościoły z XV i XVI w. są bardzo cennymi zabytkami pod względem architektonicznym i historycznym.
Nie tylko jednak katolickie świątynie tworzą polski krajobraz. Burzliwa historia kraju przyniosła zbory protestancie (kalwińskie, luterańskie, ariańskie). Prawdziwe perły można spotkać na ziemi śląskiej. A przodują dwie niezwykłe świątynie zwane Kościołami Pokoju w Jaworznie i Świdnicy (XVII w.). Ich spektakularne rozmiary i jeszcze bardziej olśniewające wnętrza po prostu trzeba zobaczyć. Z drugiej strony, na wschodzie kraju oczywiście spotykamy malownicze cerkwie. Także ta architektura przechodziła przemiany wzorując się to na stylu greckim, to na bizantyjsko-ruskim – zależy jak powiał wiatr historii. Niestety do naszych czasów nie przetrwała żadna drewniana bożnica żydowska. Ale dzięki zachowanym przedwojennym zdjęciom wiemy, że wyznawcy judaizmu posiadali wspaniałe, niezwykle pięknie zdobione drewniane synagogi. Już wtedy zachwycali się nimi badacze i to dzięki ich fotograficznej inwentaryzacji możemy podziwiać niesamowity kunszt ciesielstwa i bogatą architekturę bożnic. Wreszcie swoje świątynie budowali także wyznawcy islamu, Tatarzy osiedlający się na terenach Rzeczpospolitej. Na Podlasiu zachowały się dwa unikatowe drewniane meczety z przełomu XVIII/XIX w.
Architektura świecka to przede wszystkim chaty. Obecnie, te najstarsze możemy oglądać głównie skansenach. Tam widać różnice regionalne w sposobach budowania czy zdobienia. Bardzo ciekawe zabudowania zachowany się np. Chełmsku Śląskim, Rakoniewicach (domy tkaczy). Drewniane były także dwory, czasami naśladowały architekturę murowaną, ale najbardziej malownicze dworki to te drewniane, otynkowane, kryte gontem. Swoim pięknem zachwycają późniejsze wille, uzdrowiska, pałacyki myśliwskie. Kunszt snycerki widać nawet w spichlerzach (albowiem tam gdzie się przechowywało zboże na chleb, budynek musiał być dostojny, piękny). Drewniane były karczmy, austerie, gdzie także dbano o detal architektoniczny. Subtelne piękno do dziś odkrywamy w małej architekturze: studniach, kapliczkach, krzyżach przydrożnych.
Architektura drewniana, która z dawien przetrwała do naszych czasów zachwyca bryłą, konstrukcją, misterną snycerką i bogatym detalem architektonicznym. Album czyta się, ale przede wszystkim ogląda z zachwytem i podziwem. Oprócz zdjęć znajdziemy rysunki przedstawiające podstawowe konstrukcje architektoniczne (z opisem). Praktycznym elementem jest także słowniczek terminów architektonicznych umieszczony na końcu książki oraz mapka, na której oznaczono zarówno te istniejące jak i nie zachowane dziś zabytki drewniane. Album to pozycja obowiązkowa dla miłośników drewna, architektury oraz wyjątkowego piękna polskiego krajobrazu.
Informacje o książce:
Tytuł: Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce.
Tytuł oryginału: Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce.
Autor: Grażyna Ruszczyk
ISBN: 9788321348766
Wydawca: Arkady
Rok: 2014